یخچال خشتی میبد، بزرگ‌ترین سازه سبز سنتی منطقه

تور یزد

هربار که صحبت از میبد به عنوان یکی از اولین مراکز یکجانشنینی در ایران باستان می‌شود، احتمالا اولین چیزی که ذهن ما را درگیر خود می‌کند، موقعیت جغرافیایی آن است که در حاشیه کویر قرار دارد و در گذشته زندگی در آن منطقه با وجود هوای گرم و سوزانش سخت و دشوار بوده‌است. ساخت و ساز بادگیرهای متعدد در منازل برای خنک کردن هوا در روزهای گرم سال و ساخت بزرگ‌ترین یخچال خشتی جهان در این دیار کویری، موضوعی جذاب و قابل تامل است که امروز وبلاگ آرندتور قصد دارد به آن بپردازد. با ما همرا باشید تا اطلاعات کوتاه، مفید و کاربردی در زمینه یخچال خشتی میبد، معماری، مسیر دسترسی به آن و... در اختیارتان قرار دهیم.

در مورد یخچال خشتی میبد چه می‌دانید؟

یخچال خشتی میبد، در گذشته بزرگ‌ترین تأمین کننده یخ ایران بوده‌است. این ابنیه از نوع یخچال‌های گنبددار است که در نوع یخچال‌ها از لحاظ ابعاد بزرگ‌ترین آنها محسوب می‌شود. قدمت این بنا به قبل از دوره قاجاریه بر می‌گردد و به احتمال قوی در دوره صفویه ساخته شده‌است. این بنای دست ساز با توجه به همخوانی و هماهنگی طراحی و کاربردی آن با منطقه در شمار سازه‌های «سبز» محسوب می‌شود که کاملا با زیست بوم منطقه هماهنگ و همراه بوده‌است.

یخجال خشتی میبد در تاریخ 16 دی 1375 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید.

یخچال خشتی میبد به صورت دست ساز و گنبدی شکل ساخته شده‌است. یخچال‌های گنبدی شکل یکی از انواع یخچال‌ها در ایران هستند که مخزن نگه دارنده یخ آنها به صورت دایره‌ای شکل است. سقف این نوع یخچال‌ها به صورت دایره‌ای و گنبدی شکل است.

بیشتر یخچال‌های قدیمی باقی‌مانده نوع یخچال‌های گنبدی شکل هستند.

همانطور که گفته شد، یخچال خشتی میبد از خشت و گل ساخته شده‌است. خشت و گل بهترین عایق برای ساخت یخچال است، زیرا گل مانع ورود گرما و خروج سرما می‌شود. از طرفی دیگر مانع نفوذ رطوبت حاصل از برف و باران شده و به واسطه رنگش نیز از انعکاس شدید و تند آفتاب جلوگیری می‌کند.

یخچال خشتی میبد به چه صورت ساخته شده است؟

یخچال خشتی میبد از چند قسمت شامل دیوارهای سایه انداز، حوض یخ بند، مخزن یخچال و گنبد ساخته شده‌است. مخزن یخچال به صورت یک گودال بزرگ به قطر دهانه 13 متر، قطر مقطع 6.5  متر و عمق 5 متر است. پیرامون این مخزن سکویی به عرض 1.5 متر برای رفت و آمد وجود دارد. گنبد یخچال به صورت دورچین و با خشت خام به ارتفاع 15 متر ساخته شده‌است. ضخامت پوسته در پایین‌ترین ارتفاع گنبد در حدود 240 سانتی‌متر و در بالای گنبد 20 سانتی‌متر است. ضخامت دیواره‌ی سایه انداز که به عنوان یکی از اجزای یخچال خشتی میبد به آن اشاره شد، 2متر بوده و ارتفاع آن 8 متر است. طول این دیوار سایه انداز 42 متر و طول دیوارهای جانبی آن 20 متر برآورد شده‌است.

نحوه عملکرد یخچال خشتی میبد و سازه‌های مشابه آن شامل سه مرحله «یخ سازی»، «یخ داری» و «تحویل یخ» است. برای ساخت یخ در یخچال خشتی شب‌های زمستان آب قنات را به سمت حوض بزرگ و کم عمق یخچال هدایت می‌کردند. هر شب روی توده‌های یخ به میزانی که در طول شب به یخ تبدیل شود، آب می‌ریختند این کار را تا زمانی که قطر یخ‌ها به اندازه عمق حوضچه یخچال می‌شد، ادامه می‌دادند. مرحله بعدی شکستن  قطعات یخ و بردن آنها به مخازن نگه‌داری یخچال است. تحویل یخ به مردم نیز در ساعات معینی در صبح و شب انجام می‌شده‌است. شغل یخ فروشی در گذشته از شغل‌های بسیار پردرآمد بوده‌است.

از نکات جالب برای نگهداری یخ‌ها، گذاشتن گیاهان خشک شده همچون کاه در بین قطعات یخ است.

یکی از کارهای جالب که در مناطق کویری برای نگهداری یخ انجام می‌دادند، گل اندود کردن روی مخزن و تیغه کردن ورودی‌ها با کاهگل است. زمانیکه هوا گرم می‌شد، یخ‌هایی که انبار شده را در ساعات معینی در صبح و شب به فروش می‌رساندند.

بهترین زمان سفر به میبد و بازدید از یخچال خشتی چه موقع است؟

از آنجا که منطقه کویری است و در شش ماهه اول سال هوای آن بسیار گرم خواهد بود، بهترین زمان سفر به میبد و بازدید از یخجال خشتی، شش ماهه دوم سال است.

چگونه به شهر میبد و یخچال خشتی بروید؟

برای رفتن به شهر میبد روش‌های مختلفی وجود دارد. روش اول استفاده از خودروی شخصی است. مسافت تهران تا میبد حدود 570 کیلومتر بوده و از شهرهای قم و کاشان عبور می‌کند. قبل از رسیدن به یزد باید به سمت شهر میبد بروید. روش بعدی استفاده از اتوبوس است که می‌توانید به پایانه‌های مسافربری رفته و ساعت مناسب را انتخاب کرده و عازم شهر میبد شوید. روش سوم استفاده از قطار و روش بعدی استفاده از هواپیما به مقصد یزد است. فاصله یزد تا میبد حدود 54 کیلومتر بوده و کمتر از یک ساعت به شهر قدیمی میبد می‌رسید. روش نهایی که به نظر ما راحت‌تر و بی‌دردسرتر خواهد بود، ثبت نام در تورهای مسافرتی یزد و سفر با آژانس‌های مسافرتی همچون آرندتور است.

چگونه به شهر میبد و یخچال خشتی بروید؟سفر با تور یزد آرندتور چه مزایایی دارد؟

در تور یزد آرندتور شما یک روز کامل را در شهر میبد به سر خواهید برد و به دیدار اماکن تاریخی مختلف این شهر از جمله نارین قلعه، یخچال خشتی، برج کبوتر، آب انبار کلار و کاروانسرای شاه عباسی، چاپارخانه و کارگاه سفال خواهید رفت. این سفر کاملا برای شما به صرفه خواهد بود. چون با پرداخت مبلغ مشخصی بدون نگرانی از هزینه و محل اقامت و... مهمان آرندتور هستید. در تور یزد، آرندتور هزینه محل اقامت، صبحانه، میان وعده، هزینه ورودی اماکن تاریخی و... را پرداخت می‌کند و در عین حال در بازدید از هر مکان تاریخی در شهر یزد و میبد، لیدر اطلاعات لازم و کافی را در اختیارتان قرار می‌دهد. بنابراین با ما همراه شوید و یک سفر لذت‌بخش را تجربه کنید.