مجموعه بیستون، تنها اثر ثبت شده جهانی در کرمانشاه!

تور ایلام، کرمانشاه و بیستون

مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه، یک مجموعه منحصر به فرد است که در شهر بیستون قرار دارد و شما می‌توانید در این مجموعه‌ی بی‌نظیر تعداد زیادی آثار تاریخی از جمله مجسمه هرکول، پل بیستون، کاروانسرای شاه ‌عباسی، نقش‌برجسته مهرداد دوم، فرهاد تراش و... را ببینید.

وبلاگ آرندتور قصد دارد تا شما را بیش از سفر به کرمانشاه و تماشای بیستون با این مجموعه باستانی بیشتر آشنا کند. پس با ما همراه باشید.

معرفی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه

یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه، مجموعه تاریخی بیستون به وسعت 1650 هکتار است که در شهری هم نام با خود این مجموعه واقع شده‌است. مجموعه تاریخی کرمانشاه، در سال 1381، در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته‌است. مشهورترین بخش مجموعه بیستون کرمانشاه، کتیبه داریوش کبیر است که متعلق به 520 سال پیش از میلاد است. همانطور که اشاره شد در محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون 28 اثر باستانی واقع شده که بخشی از آنها عبارتند از:

1. کوه بیستون
2. کتیبه بیستون
3. مجسمه هرکول
4. کاخ بیستون
5. فرهاد تراش
6. سنگ تراش
7. سراب بیستون
8. نیایشگاه مادی
9. سنگ نگار گودرز
10. نقش مهرداد اشکانی
11. کاروانسرای شاه عباسی بیستون
12. کتیبه شیخ علی خان
13. پل ساسانی
14. پل بیستون
15. غارهای کوه بیستون
16. کاروانسرای ایلخانی

قدمت بیشتر آثار مجموعه تاریخی بیستون به 4 هزار سال پیش بر می‌گردد.

محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون کجاست؟

مجموعه تاریخی بیستون، یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه است که در فاصله 30 کیلومتری از شهر کرمانشاه در دامنه‌ی کوه بیستون و در شهری هم نام با این مجموعه قرار دارد.

چرا بیستون مورد توجه شاهان ایرانی بوده‌است؟

• آب و هوای مطلوب
• مجاورت محوطه بیستون در نزدیکی بین النهرین
• نزدیکی به جاده ابریشم
• موقعیت مناسب استراتژیک برای قدرت نمایی شاهان
• قرارگیری منطقه در مسیر کاروان‌ها

کتیبه و سنگ نوشته داریوش هخامنشی در سال 1385 به همراه 13 اثر دیگر در یونسکو به ثبت جهانی رسید.

چرا به این محوطه بیستون می‌گویند؟

نام قدیم بیستون، «بغستان» بوده که به معنای جایگاه خدایان است. این واژه از نام باستانی «باگاستا» گرفته شده‌است. بغستان در گذر زمان به «بهستان»، «بهیستون» تغییر نام داد. پس از اسلام «بهستون» به معنای نکو ستون یا ستون بهتر تغییر کرد. به تدریج بهستون تبدیل به بیستون شد.

کوه بیستون کجاست؟

کوه بیستون، کوهی آهکی است که در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری کرمانشاه قرار دارد و 28 اثر تاریخی-ملی را در دل خود جای داده‌است. قدمت کوه بیستون به دوران پارینه سنگی بر می‌گردد. این کوه، محل اسکان شکارچیان بوده که برای شکار به این منطقه می‌آمدند.

غار شکارچیان، اولین غار بیستون است که قدمت آن به پارینه سنگی میانی می‌رسد. اولین غار بیستون، غار شکارچیان است که در طی 2 هفته توسط یک انسان شناس آمریکایی مورد کاوش قرار گرفت و در آن آثاری از پارینه سنگی میانی کشف شد. در این کاوش‌ها آثاری از استخوان‌های حیوانات که قدمت آنها به 40 تا 70 هزار سال می‌رسید، کشف شد. یک استخوان بازوی ساعد کشف شده، که ممکن است، مربوط به انسان نئاندرتال یا انسان اوایل دوره پارینه سنگی باشد. در غارهای دیگر این منطقه همچون «غار مرخرل»، «غار مر تاریک» و «غار مرآفتاب» آثار سکونت انسان‌های نئاندرتال، وجود داشته‌است.

دیواره بیستون که به کوه تراش فرهاد نیز شهرت دارد، دیواره‌ای عریض به وسعت 5000 متر است که از لحاظ صخره‌نوردی، پنجمین دیواره مرتفع جهان است.

از کتیبه بیستون چه می‌دانید؟

سنگ نوشته بیستون که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین سنگ نوشته جهانی است، در مجموعه تاریخی بیستون قرار دارد. این کتیبه سنگی، نخستین اثر شناخته شده ایران از دوران هخامنشی است، که بر دامنه کوه بیستون کنده‌کاری شده‌است. این سنگ نوشته، شرح پیروزی داریوش بزرگ بر «گوماته مغ» و نحوه بندکشیدن یاغیان را بیان می‌کند.

در نزدیکی این سنگ نوشته، آثاری از پلکان وجود دارد که نشان از این قضیه دارد که سنگ تراشان برای دسترسی به محل کتیبه آنها را ساخته‌اند و پس از اتمام آن، آثار پلکان سنگی را از بین برده‌اند تا امکان دسترسی به کتیبه برای کسی وجود نداشته‌باشد.

به نظر می‌رسد مخاطب این کتیبه‌ی سنگی که به فرمان داریوش کبیر ساخته شده، آینده‌گان هستند. کتیبه‌ی سنگی بیستون به ابعاد 7.8 متر عرض و 22 متر طول به سه زبان فارسی باستانی، ایلامی و اکدی و به خط میخی نوشته شده‌است.

سنگ نوشته بیستون، یکی از آثار مجموعه تاریخی بیستون است که قدمت آن به دوره هخامنشیان و داریوش بزرگ بر می‌گردد.

نقش برجسته بیستون چیست؟

نقش برجسته بیستون، یک سنگ نگاره به ابعاد 6 متر طول و 3.20 عرض است. این نقش برجسته، پیروزی داریوش بزرگ بر گوماته مغ و اسیر کردن یاغیان را روایت می‌کند. بر بالای سر اسیران، تصویر اهورامزدا قرار دارد که حلقه‌ی قدرت را به داریوش بزرگ می‌دهد.

علاوه بر این داریوش بزرگ را می‌بینید که پای چپش را روی سینه گوماته مغ که به زیر پای او افتاده، گذاشته‌است. در این نقش برجسته داریوش، لباسی بلند بر تن دارد و کلاهی کنگره‌دار بر سر دارد. او دست راستش را با هدف پرستش اهورامزدا به سمت بالا برده‌است.

نماد اهورامزدا نیز با حلقه‌‎ای در دست چپش، روبروی داریوش قرار دارد و او نیز دست راستش را بلند کرده‌است که نشان از دعای خیری است که برای داریوش می‌کند.

9 اسیر هم در این سنگ نگاره وجود دارد که با دست‌های بسته و ریسمان به گردن، پشت به هم،در مقابل داریوش به صف ایستاده‌اند.

• مجسمه هرکول

یکی دیگر از جاهای دیدنی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه، مجسمه هرکول است که قدمت آن به دوره سلوکیان بر می‌گردد. این اثر تاریخی در بهمن ماه 1337 شمسی، در حالیکه کارگران مشغول خاکبرداری برای مسیر همدان-کرمانشاه بودند، کشف شد. عمر مجسمه هرکول به سال 153 پیش از میلاد مسیح، مصادف با پادشاهی مهرداد اول اشکانی و اواخر حکومت سلوکیان بر می‌گردد.

در این پیکره، هرکول شخصی قوی هیکل است که به پهلوی چپ روی نقش شیری در زیر سایه درخت لمیده‌است. پیاله شراب به دست راستش قرار دارد و دست چپش روی پای راستش قرار گرفته‌است.

مجسمه هرکول، یکی از محبوب‌ترین خدایان یونانی، به صورت مجسمه سنگی، روی سکویی به طول 20 متر قرار دارد.

• سراب بیستون

سراب بیستون، چشمه‌ای است که از دل زمین می‌جوشد و آب آن در برکه‌ای در مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه جمع می‌شود. وجود این سراب یکی از دلایل استقرار انسان‌ها در دوره پارینه سنگی در این منطقه است.

سراب بیستون یکی دیگر از جاهای دیدنی مجموعه تاریخی بیستون است که در سال 1380، به ثبت ملی رسید. این اثر در سال 1388 به عنوان یکی از آثار طبیعی ایران در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفت.

• نیایشگاه مادی

نیایشگاه مادی، در زیر کتیبه‌ی بیستون قرار دارد. این نیایشگاه یک صفحه به ابعاد 10.5*7*1.5 متر است و با سنگ نتراشیده ساخته شده‌است. این نیایشگاه از طریق راهرویی 7 متری به دو بخش تقسیم می‌شود. در قسمت انتهایی راهرو یک اتاق وجود دارد که اطرافش را شکاف کوه و یک دیوار احاطه کرده‌است. در کاوش‌هایی که توسط یک هیأت آلمانی در 60 سال پیش انجام شد، سفال‌هایی در این منطقه، متعلق به نیمه هزاره اول پیش از میلاد کشف شد.

• سنگ نگاره گودرز

سنگ نگاره گودرز، یکی دیگر از آثار دیدنی مجموعه تاریخی بیستون است که در سال 1380 خورشیدی به ثبت ملی رسید. این سنگ نگاره، متعلق به دوره اشکانی است و پیروزی گودرز دوم بر مهرداد را به تصویر کشیده‌است. سنگ نگاره گودرز، تصویر چندان واضحی ندارد! در این اثر تاریخی، شما سه جنگاورد زره پوش را می‌بینید که تصویر وسطی آن، پادشاه ایرانی، گودرز است.

• نقش مهرداد اشکانی

نقش مهرداد اشکانی، یکی از قدیمی‌ترین آثار به جای مانده از دوره اشکانیان در مجموعه تاریخی بیستون است که ارزش باستانی بسیار زیادی دارد. قدمت این اثر به صورت تقریبی به 123تا 110 سال قبل از میلاد بر می‌گردد.

• کاروانسرای شاه عباسی بیستون

کاروانسرای شاه عباسی یکی دیگر از جاهای دیدنی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه است که به دستور شاه عباس صفوی ساخت آن شروع شده‌است. این بنا در سال 1353 به ثبت ملی رسیده‌است.کاروانسرای شاه عباسی وسعتی برابر با 6000 مترمربع دارد و به سبک کاروانسراهای عهد صفوی ساخته شده‌است.

این کاروانسرا در زمان ناصرالدین شاه مورد مرمت قرار گرفت. در دوره پهلوی به عنوان انبار غله استفاده می‌شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به مدت 17 سال از آن به عنوان زندان استفاده شد تا اینکه سازمان میراث فرهنگی آن را خرید و اینک تبدیل به هتلی سنتی و 5 ستاره شده‌است.

کاروانسرای عباسی یک مجموعه 6000 مترمربعی است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده و در سال 1353 به ثبت ملی رسیده‌است.

• کتیبه شیخ علی خان

شیخ علی خان یکی از حاکمان شهر کرمانشاه در دوره صفویه بود که کارهای عمرانی زیادی در منطقه انجام داد. این حاکم، بعدها صدراعظم شاه عباس دوم و شاه سلیمان صفوی شد. شیخ علی خان به قدری مورد اعتماد بود که از طرف شاه به او لقب «اعتمادالسلطنه» داده شد.

کتیبه شخ علی خان در حقیقت یک وقف نامه است که متأسفانه روی نقش برجسته مهرداد دوم در دامنه کوه بیستون حکاکی شده و موجب تخریب این اثر اشکانی شده‌است.

کتیبه شیخ علی خان یکی از آثار دیدنی مجموعه تاریخی بیستون است که در سال 1380 به ثبت ملی رسیده‌است.

• کاخ بیستون

کاخ بیستون یک کاخ ناتمام از دوره ساسانی است که در مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه قرار دارد. این کاخ از سال 1355 خورشیدی تا کنون به صورت پیاپی مورد کاوش قرار گرفته‌است. آنطور که مشخص شده این بنا در دوره ساسانی قرار بوده به کاخی تبدیل شود. اما به دلایل نامشخص نیمه تمام باقی مانده و بعدها تبدیل به کاروانسرا شده‌است. کاروانسرا در اثر زلزله تخریب شد و در دوره قاجار به جای آن یک روستا ساخته شده‌است.

• فرهاد تراش 

فرهاد تراش که به فرهاد تاش، فراتاش یا فرای تاش شهرت دارد، دیواره‌ای بزرگ به بلندای 45 متر و پهنای 200 متر است که متعلق به دوره ساسانیان بوده و روی آن کنده‌کاری شده‌است. این اثر که نام خود را از فرهاد کوه‌کن، عاشق و دلباخته شیرین به یدک می‌کشد، یکی از جاهای دیدنی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه است که در سال 1380 خورشیدی به ثبت ملی رسید.

قدمت دیواره فرهاد تراش به دوره ساسانی بر می‌گردد. گفته می‍‌شود در دوره خسروپرویز برای ایجاد کتیبه یا نقش برجسته این دیواره را آماده کرده‌بودند که با مرگ خسروپرویز ناتمام ماند.

• سنگ بلاش

سنگ بلاش یا نقش برجسته بلاش یکی از آثار دیدنی مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه است که متعلق به دوره اشکانی است. این اثر در سال 1380 به ثبت ملی رسیده‌است.

• پل ساسانی

پل ساسانی یا پل خسرو یکی دیگر از آثار دیدنی شهر بیستون است که روی رودخانه «گاماسیاب» زده شده‌است. این پل طولی برابر با 152.80 متر داشته و در دوره ساسانی ساخته شده‌است. پل خسرو، 9 دهانه و 10 پایه دارد و به نظر عده‌ای از کارشناسان، این پل، بخشی از سد ساسانی است. پل ساسانی روی بستری سنگی ساخته شده‌است.  در حال حاضر از گذرگاه و دهانه‌های این پل اثری باقی نمانده‌است‌ و در سال‌های اخیر مردم بومی برای تردد از روی آن، پایه‌های فلزی روی پایه‌های سنگی کار گذاشته‌اند.

پل ساسانی متعلق به دوره ساسانی است و در سال 1380 به ثبت ملی رسید.

• پل بیستون

پل بیستون، یک پل 144 متری متعلق به دوره ساسانی است که در فهرست آثار ملی قرار دارد. این پل روی رودخانه دینورآب قرار دارد و به اسامی پل شاه عباسی، پل صفوی، پل کهنه، پل نادرآباد و پل دینورآب شهرت دارد.

• غارهای کوه بیستون

5 غار در در کوه بیستون وجود دارد که عبارتند از مرخرل، شکارچیان، مرتاریک، مردور و مرآفتاب

غار شکارچیان

همانطور که قبلا نیز اشاره شد، غار شکارچیان در بالای مجسمه هرکول قرار دارد و پناهگاه موقت شکارچیان بوده‌است. از این محل برای قصابی شکار و مخفی ماندن از دید حیوانات، هنگام شکار استفاده می‌کردند. غار شکار مجموعه تارخی بیستون، متعلق به دوره پارینه سنگی است و در سال 1380 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده‌است. در غار شکارچیان، ابزارهای شکار، استخوان حیواناتی همچون گراز، غزال، اسب وحشی، گاو وحشی و گوزن و ساعد دست یک انسان به قدمت 40 تا 70 هزار ساله وجود دارد که گویا متعلق به انسان نئاندرتال است.

غار مَرخِر

غار مرخر یکی دیگر از غارهای مجموعه تاریخی بیستون است که ورودی آن گرد است. قدیمی‌ترین آثار کشف شده در این غار، تیغ‌های ضخیم سنگی و تراشیده است که متعلق به دوره پارینه سنگی است. البته آثار موجود در غار مرخر، تنها متعلق به دوره پارینه سنگی نیست، بلکه آثاری از عصر ساسانی نیز در این منطقه وجود دارد.

غار مَر تاریک

غار مر تاریک در شمال غرب غار مرخر  قرار دارد. در این غار یک سری مصنوعات سنگی متعلقبه عصر پارینه سنگی وجود دارد که از آنها ابزاری همچون تیغه، خراشنده و...ساخته‌اند. غار مر تاریک 80 متر مربع وسعت و 25 متر عمق دارد.

غار مَرآفتاب

غار مرآفتاب بین غار مر تاریک و غار مردور واقع شده و یک اقامتگاه فصلی در دوره پارینه‌سنگی بوده‌است. این غار 26 متر عمق دارد و دهانه آن ابتدا ارتفاعی برابر با 6 متر دارد که به تدریج کاسته و در نهایت به 1 متر می‌رسد.

غار مَر دودر

غار مردودر در شمال شرقی غار شکارچیان واقع شده‌است. این غار، ارتفاعی برابر با 1 تا 3 متر دارد و به عنوان مرتفع‌ترین غار مجموعه تاریخی بیستون از آن یاد می‌شود. غار مردودر، 20 متر ارتفاع دارد و به دلیل اینکه 2 در دارد به غار مر دودر شهرت دارد.

• کاروانسرای ایلخانی

کاروانسرای ایلخانی یکی دیگر از آثار مجموعه تاریخی بیستون است که روی ویرانه‌های کاخ ناتمام ساسانی ساخته شده‌است. این کاروانسرا در اثر زلزله کاملا از بین رفته و در دوره قاجار، روستایی روی آن ساخته شده‌است.

بهترین زمان سفر به مجموعه تاریخی بیستون کرمانشاه

با توجه به اینکه آب و هوای منطقه بیستون و کرمانشاه، کوهستانی و سرد است، بهترین زمان سفر به این منطقه، اواخر اردیبهشت ماه و فصل تابستان و اوایل فصل پاییز است که هوای منطقه مطبوع بوده و هنوز سرد نشده‌است.

برخی پرسش های متداول

بیستون کجاست؟

بیستون در شمال شرقی کرمانشاه در فاصله 30 کیلومتری از آن قرار دارد.

مهم‌ترین اثر برجای مانده در بیستون چیست؟

نقش برجسته و کتیبه داریوش مهم‌ترین اثر بر جای مانده در بیستون از دوره هخامنشی است.

آثار تاریخی بیستون متعلق به چه دوره‌های تاریخی است؟

آثار تاریخی بیستون کرمانشاه متعلق به دوره پیش از تاریخ تا پس از اسلام است.