شهر تاریخی اصطخر، شهر گمشده در تاریخ!

شهر اصطخر که امروزه املای آن به کلمه استخر تبدیل شده‌، در گذشته دور از آبادترین شهرهای ایران و پایتخت ساسانیان بوده ‌است. آثار به جای مانده از شهر اصطخر که قدمت آن حدود ۲۰۰۰ سال تخمین زده شده شامل دروازه سنگی، ستون‌ها و دیوارهای سنگی است. اگر می‌خواهید در مورد شهر استخر بیشتر بدانید با ما در این مطلب از وبلاگ آرند تور همراه باشید تا اطلاعات جالبی را از این منطقه تاریخی در تور شیراز در اختیار شما قرار دهیم.

شهر تاریخی اصطخر یا همان شهر استخر کجاست؟

شهر استخر که به آن تخت طاووس هم گفته می‌شود در مرودشت استان فارس در هفت کیلومتری تخت جمشید قرار دارد؛ اما به دلیل نبود ابزارهای مناسب برای ثبت دقیق فاصله در گذشته موقعیت جغرافیایی دقیق آن کاملاً مشخص نیست. آن چیزی که شما اکنون در منطقه ذکر شده مشاهده خواهید کرد، ویرانه‌ای بیش نیست.

معرفی شهر استخر

اگر بخواهیم در مورد یکی از بزرگ‌ترین شهرهای ایران در گذشته صحبت کنیم، استخر قطعا یکی از وسیع‌ترین و پرآوازه‌ترین آن‌ها است. کمتر کسی پیدا می‌شود که اهل مطالعه کتاب‌های تاریخی باشد و در آن‌ها نامی از شهر اصطخر نشنیده باشد.

این شهر در زمان سلسله‌ی ساسانیان و هخامنشیان از شهرت بسیار بالایی برخوردار بود و آثار کشف شده از آن نشان می‌دهد که احتمالاً قدمت آن به ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می‌گردد. در حال حاضر شهر استخر در سمت چپ رودخانه سیوند قرار دارد؛ اما اسناد دقیقی مبنی بر اینکه وسعت این شهر پرآوازه چقدر بوده در دسترس نیست.

با این حال توصیف‌ مورخین و جغرافی‌دانان در طی هزاران سال به جای مانده نشان می‌دهد که احتمالاً شهر اصطخر از کرانه رود شمالی کر تا پاسارگاد و در امتداد رودخانه سیوند قرار داشته ‌است. در مورد امتداد و وسعت این شهر باشکوه این طور می‌گویند که گاهی در یک سوی رودخانه سیوند و گاه در هر دو سوی رودخانه شهر اصطخر قرار داشته ‌است.

وجه تسمیه استخر

شاید یکی از مهم‌ترین پرسش‌های مطرح این باشد که چرا تخت طاووس، استخر نامیده می‌شود؟ جالب است بدانید که کلمه‌ی استخر در فارسی میانه به شکل ستخر است که در حقیقت مفهوم دژ و سنگ دارد. به دلیل موقعیت استراتژیک مناسب این شهر در برابر حملات دشمنان نام ستخر یا استخر را بر روی آن نهادند.

تاریخچه شهر استخر

شواهد نشان می‌دهند که در ابتدا پادشاهان هخامنشی بر شهر تاریخی استخر حکومت می‌کردند. البته از آنجایی که این شهر به تخت جمشید نزدیک است عده‌ای از تاریخ‌شناسان باور دارند که محل سکونت پارسیان بوده است. بعد از رواج دین زرتشت در استخر به دستور اردشیر دوم مجسمه و معبد آناهیتا در نزدیکی آن ساخته شد. حمله اسکندر مقدونی به ایران و خراب شدن قسمت بزرگی از تخت جمشید منجر به شکل‌گیری حکومتی تقریباً مستقل در استخر شد؛ چرا که در این زمان فرماندهان پارس حکومت را به دست گرفتند.

سرنوشت شهر باستانی اصطخر در گذر زمان

جالب است بدانید که اوج جلال و شکوه شهر استخر تا پایان سلسله ساسانیان بوده است؛ چرا که در آن زمان اصطخر مرکز اصلی دین زرتشت و پایخت این سلسله بود، به‌گونه‌ای که دو پادشاه اردشیر بابکان و شاپور پسر اردشیر، جشن تاجگذاری خود را در این شهر که زادگاه آن‌ها نیز بود، برگزار کردند. آثار این جشن و پایکوبی به صورت سنگ نگاره در نقش رجب موجود است.

فارس از اولین استان‌هایی بود که مورد هجوم اعراب قرار گرفت؛‌ شهر استخر هم از این موضوع در امان نبود و با حمله اعراب آبادانی و عظمت آن از بین رفت. اعراب به دلیل قیام‌های مکرر مردم این منطقه در سال‌های 22 تا 29 هجری این شهر را تبدیل به یک تله خاک کردند. از طرفی دیگر والی عراق، حجاج بن یوسف، شهر شیراز را در دهه هشتم قرن یکم هجری بسیار پر رونق ساخت. ویرانی اصطخر و رونق شهر شیراز سبب شد تا مردم از شهر استخر کوچ کرده و به شیراز مهاجرت کنند. همین امر نیز باعث شد تا این شهر مورد تخریب بیشتر قرار گیرد.

براساس شواهد و آثار تاریخی برجای مانده همچون دروازه سنگی، ستون‌ها و دیواره‌های سنگی که متعلق به دوره هخامنشی است. همان طور که قبلا هم اشاره شد، تخت جمشید و مجموعه پاسارگاد  بخشی از شهر مشهور و بزرگ استخر بوده‌اند.

اگر بخواهیم در مورد آبادانی و عظمت شهر اصظخر صحبت کنیم باید این گونه بگوییم که اوج جلال و شکوه استخر تا پایان سلسله پادشاهی ساسانیان بوده، هرچند در دوره هخامنشی با حمله اسکندر مقدونی این شهر تبدیل به یک ویرانه شد. اما در طی سال‌های بعد از آن دوباره آبادانی و شکوهش را به دست آورد. به گونه‌ای که دو پادشاه اردشیر بابکان و شاپور پسر اردشیر، جشن تاجگذاری خود را در این شهر که زادگاه آن‌ها نیز بود، برگزار کردند. آثار این جشن و پایکوبی به صورت سنگ نگاره در نقش رجب موجود است.

با حمله اعراب به این شهر آبادانی و عظمت شهر استخر دوباره از بین رفت. اعراب به دلیل قیام‌های مکرر مردم این منطقه در سال‌های 22 تا 29 هجری این شهر را تبدیل به یک تله خاک کردند. از طرفی دیگر  والی عراق، «حجاج بن یوسف» شهر شیراز را در دهه هشتم قرن یکم هجری بسیار پر رونق ساخت. ویرانی اصطخر و رونق شهر شیراز سبب شد تا  مردم از شهر استخر کوچ کرده و به شیراز مهاجرت کنند. همین امر نیز باعث شد تا این شهر مورد تخریب بیشتر قرار گیرد. اوج آبادانی و شکوه شهر استخر مربوط به دوره پیش از اسلام بوده و پس از اسلام این شهر در اثر قیام‌های متعدد، تبدیل به یک خرابه شد.

اهمیت شهر استخر در گذشته‌های نه چندان دور

موقعیت مناسب و استراتژیک استخر باعث شده بود این شهر اهمیت بالایی برای فرماندهان پارس داشته باشد. جوامع قدیمی عمدتاً در اطراف آب شکل می‌گرفتند و شواهد نشان می‌دهند که رودخانه سیوند در شکل‌گیری تخت طاووس اهمیت بسیاری بالایی داشته است.

از آنجایی که استخر در بین کوه‌های رحمت و نقش رستم قرار گرفته بود خاک حاصلخیز و آب و هوایی مناسب داشت که منجر به رونق گرفتن کشاورزی و بهبود زندگی مردم در آن ناحیه شده بود.

جاهای دیدنی نزدیک به شهر استخر

پیشنهاد ما در آرندرتور به شما عزیزان این است که در  سفر به شیراز و منطقه مرودشت از جاهای دیدنی نزدیک شهر استخر هم که در این قسمت به معرفی آن‌ها پرداخته‌ایم، بازدید کنید:

۱. نقش رستم

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که نقش رستم قسمتی از تخت جمشید است، اما اینطور نیست و اثر مستقلی محسوب می‌شود. در این مکان می‌توانید از تماشای نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های قدیمی لذت ببرید. نقش رستم اثر شگفت‌انگیزی است که زیبایی آن از پشت تصاویر قابل لمس نیست و حتماً باید شخصاً از آن بازدید کنید.

۲. تخت جمشید

تخت جمشید شهرتی جهانی داشته که قدمت آن به زمان پادشاهی داریوش بزرگ، خشایارشاه و اردشیر اول باز می‌گردد. در گذشته این کاخ میزبان آیین‌های کهنی همچون جشن سال نو بوده و نمایندگان کشورهای مختلف برای دیدار با پادشاهان هخامنشی به آن سفر می‌کردند.

۳. نقش رجب

از دیگر جاهای دیدنی شیراز نزدیک شهر استخر می‌توان به نقش برجسته رجب اشاره کرد که قدمت آن به زمان ساسانیان باز می‌گردد. در این اثر می‌توانید نمایی از سه مجلس مختلف تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی را که بر روی سنگ حک شده‌اند، تماشا کنید.

۴. دشت تل باکون

اگر به زندگی انسان‌های ماقبل تاریخ علاقمند هستید، حتماً قسمتی از بازدید خود را به دشت تل باکون اختصاص دهید. در این منطقه دو تپه تاریخی وجود دارد که انسان‌ها حدود ۳ تا ۴ هزار سال پیش در آن سکونت داشته‌اند.

سخن آخر

در حال حاضر شهر استخر ویرانه‌ای بیش نیست و به جز چند اثر تاریخی محدود که در این منطقه وجود دارد و از آن‌ها مراقبت می‌شود، چیز خاصی در آن وجود ندارد. با این وجود دیدن آن خالی از لطف نیست و بازدید از این مناطق باستانی که از جاذبه‌های مهم گردشگری شهر شیراز و استان فارس هستند بخش بزرگی از هویت ایران کنونی را می‌سازند و بر هر ایران‌گردی واجب است تا هرچند به صورت کوتاه و مختصر در مورد هویت تاریخی کشورش مطالبی جامع، ارزنده و کوتاه بیاموزد.

پیشنهاد ما در آرندرتور به شما عزیزان این است که در  سفر به شیراز و منطقه مرودشت علاوه بر بازدید از تخت جمشید، مجموعه دیدنی پاسارگاد و مقبره کوروش کبیر، نقش رستم، نقش رجب از شهر تاریخی استخر نیز دیدن کنید.