شاه‌چراغ، بزرگ‌ترین مکان مذهبی شیراز!

تور شیراز

همان‌طور که می‌دانید، بارگاه شاهچراغ شیراز، مدفن برادر بزرگ امام رضا، «احمد بن موسی»، پسر ارشد امام موسی کاظم مشهور به شاهچراغ و برادر دیگر امام رضا معروف به «میر محمد بن موسی» است. پسر میر محمد نیز در جوار پدر دفن شده‌است. این بارگاه سومین مکان مذهبی پربازدید ایران پس از حرم امام رضا و حضرت معصومه است.

وبلاگ آرندتور در این مقاله سعی بر این دارد تا شما را با معماری بارگاه بسیار باشکوه و زیبای شاهچراغ و علت نامگذاری آن آشنا کند. پس با ما همراه باشید تا به صورت مختصر در این مورد با یکدیگر به گفتگو بپردازیم.

معماری بارگاه شاهچراغ شیراز در گذر زمان

برای اینکه بخواهیم در این مورد کامل‌تر سخن بگوییم، باید تاریحچه‌ای کوتاه در مورد معماری بارگاه ملکوتی شاهچراغ در دوره‌های تارخی متفاوت بیان کنیم. پس با ما همراه باشید:

• آرامگاه شاهچراغ در دوره ایلخانی

اولین بار که بقعه‌ای متبرک در بارگاه ملکوتی و زیبای شاهچراغ ساخته شد در دوره اتابکان فارس در قرن ششم هجری قمری بود. پس از حکومت ایلخانان بر ایران «تاشی خاتون» مادر «ابواسحاق اینجو» حاکم فارس، آرامگاهی مرتفعی برای شاهچراغ ساخت. او یک مدرسه و محلی برای اطعام زائران نیز در نزدیکی حرم برپا کرد.

در دوره ایلخانی مقبره اصلی و بخش های مختلف همچون مدرسه و محلی برای اطعام مسافران ساخته شد.

• ارامگاه شاه‌چراغ در دوره صفویه

در این دوره به دستور شاه اسماعیل صفوی چندین بار آرامگاه شاه‌چراغ مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. بیشترین محلی که در این دوره مورد مرمت قرار گرفت، گنبد حرم بود. همان‌طور که می‌دانید دور دوره صفویه هنر گنبد سازی ایرانیان آنچنان هنرمندانه بود که در شهرهای اسلامی همچون نجف و کربلا نیز از معماران و هنرمندان ایرانی کمک گرفتند.

•  آرامگاه شاه‌چراغ در دوره افشاریه

نادرشاه نذر می‌کند در صورت شکست افغان‌ها، تعمیر شاهچراغ را انجام دهد. بنابراین پس از پیروزی بر افغان‌ها به جهت ادای نذرش، 1500تومان پول آن زمان را برای تعمیر آرامگاه هزینه می‌کند. علاوه‌براین 720 مثقال طلای ناب هم در جهت ساخت قندیلی در بالای ضریح اهدا کرد.

در سال 1142 هجری قمری نادرشاه مبلغ 1500 تومان پول آن زمان را صرف بهسازی فضای حرم کرد.

• آرامگاه شاه‌چراغ در دوره قاجاریه

در سال های 1259-1258 هجری قمری به دستور فرهاد میرزا حاکم شیراز آیینه‌کاری‌های بسیار زیبا در دیوارها و سقف‌های این بارگاه انجام شد. در سال‌های 1289 و 1309 هجری قمری ظل السلطان مسعود میرزا و حاجی نصیرالملک دستور ساخت و نصب درهایی از جنس نقره را در بارگاه مقدس شاهچراغ دادند. در این بین در سال  1306 هجری قمری، ضریح نقره‌ای جدیدی به دستور و کمک همین دو نفر بر روی بارگاه شاهچراغ شیراز گذاشته شد.

تغییراتی که در زمان قاجار به حرم شاهچراغ اضافه شد؛ شامل استفاده از سنگ مرمر و آجر در کف‌سازی و بدنه بنا، ضریح‌سازی، نصب درهای حرم و آیینه‌کاری بود.

این بنای باشکوه در طی قرن‌ها، بارها دچار حوادث مختلف همچون زلزله شده و به دفعات مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت. آنچه در این مقاله به بررسی آن می‌پردازیم، توضیح مختصری در مورد فضای معماری بارگاه شاهچراغ در شرایط کنونی است.

معرفی اجزای معماری حرم شاه‌چراغ

• صحن حرم شاهچراغ شیراز

در لحظه ورود به بارگاه شاهچراغ صحن در جلو و حرمی گسترده در پشت آن در برابر چشمان شما ظاهر می‌شود. چهار شاه نشین در چهار طرف حرم قرار دارد و مسجدی نیز در قسمت غربی و پشت حرم، ساخته شده‌است.

در سال 1142 هجری قمری نادرشاه مبلغ 1500 تومان پول آن زمان را صرف بهسازی فضای حرم کرد.

در گذشته هرکدام از امامزاده‌ها یک صحن جدا داشتند که از طریق بازار بین‌الحرمین با یکدیگر مرتبط می‌شدند. با تخریب بازار، صحن‌ها با یکدیگر ادغام شدند و اینک فضای صحن حرم چیزی حدود 14 هزار مترمربع است. حرم حضرت شاهچراغ در غرب صحن و حرم سید میر محمد در شمال شرقی حیاط قرار گرفته‌است. صحن بارگاه شاهچراغ به شکل مستطیل بوده و یک حوض بزرگ نیز در میان آن قرار دارد که اطرافش را درختکاری کرده‌اند.

صحن شاهچراغ شیراز دو در اصلی در سمت جنوب و شمال حرم دارد که هر دو دارای سردر بزرگ کاشی‌کاری شده هستند. به تازگی دو در معمولی و یک در طلایی دیگر نیز به این مجموعه اضافه شده و امروزه حرم در واقع هفت در دارد.

•  ایوان حرم شاه‌چراغ

ایوان حرم شاهچراغ شیراز در دوره قاجار به دستور علاء الدوله قاجار ساخته شد. این ایوان پس از توسعه ابعادی برابر با 38.30 متر طول،5.5 متر عرض و ده ستون بلند دارد.

جنس ستون‌ها در گذشته از چوب بودند، اما به علت خطر موریانه و از بین رفتن آن‌ها، این ستون‌ها با ستون‌هایی آهنی با پوشش چوبی جایگزین شدند. سقف ایوان حرم از چوب ساروج پوشیده شده و اطراف ستون‌ها نام خداوند و ائمه اطهار  به صورت بسیار زیبا خطاطی شده‌اند. نمای جلویی ایوان حرم از جنس سنگ یکپارچه مرمر ساخته شده و مزین به نقوش اسلیمی است.

دوازه حجره دو طبقه در طرفین ایوان حرم و یک دهنه با دیوارهای گچ‌بری شده در وسط ایوان حرم قرار دارد. در حرم از طلا ساخته شده و در طرفینش دو راهرو دارد که به حرم و ایوان منتهی می‌گردد.

• ضریح آرامگاه شاه‌چراغ

ضریح شاهچراغ شیراز به ابعاد  3.58*2.26*2.92 متر با نمایی نقره‌ای-طلایی در زیر گنبد حرم ساخته شده‌است. در ساخت این ضریح از نقره به صورت کامل و از طلا جهت تزیین در قسمت بالای ضریح استفاده شده‌است. در داخل ضریح یک صندوق زیبا با خاتم‌کاری‌های بسیار ظریف قرار دارد که در سال 1382 در کارگاه آستان مقدس ساخته شد. ستون‌ها و سقف ضریح نیز با خاتم و چوب تزیین شده‌اند.

جنس ضریح آرامگاه از نقره است و تنها چند برگ از جنس طلا در قسمت سقف ضریح جهت تزیین استفاده شده‌است.

• درهای ورودی به شاهچراغ

شاهچراغ شیراز، همان‌طور که گفته شد دو در در قسمت شمالی و دو در در قسمت جنوبی دارد. درهای شمالی از جنس نقره‌اند و به در حاج نصیرالملک شهرت دارند. این درها، مخصوص تردد خواهران در نظر گرفته شده‌است.

در قسمت جنوبی بارگاه شاهچراغ، دو در وجود دارد که جنس آن‌ها نیز از نقره بوده و مشهور به درهای عسکرخانی هستند. این درها مخصوص رفت و آمد برادران در نظر گرفته شده‌است.

در کنار این چهار در، دو در معمولی و یک در از جنس طلا نیز وجود دارد. در طلایی مشهور به در ظل السلطان است که ارتفاعی حدود دو متر دارد و بر روی چهارچوب‌ها و در اشعاری با منبت‌کاری زیبا حکاکی شده است. البته در اصلی و قدیمی حرم که مشهور به ظل‌السلطان بوده در موزه حرم نگهداری می‌شود.

در قدیمی و مشهور شاهچراغ ظل السلطان در موزه نگهداری می‌شود.

• گنبد شاهچراغ شیراز

پس از زلزله‌ای که در سال 1239 هجری قمری رخ داد. در سال 1246 هجری قمری به فرمان فتحعلی شاه قاجار، گنبد مرمت شد. استفاده از آیینه‌کاری‌های بسیار ظریف به همراه خطاطی‌های بی‌نظیر بر روی ساقه گنبد، فضایی بی‌نظیر برای این گنبد ساخته است. در سال 1379 شمسی گنبد قدیمی برچیده شد و گنبدی با اسکلت فلزی بر روی پایه‌های گنبد قدیمی جایگزین شد. طرح گنبد به صورت معرق است و در آن از کاشی‌های آبی، مشکی، سفید، زرد فیروزه‌ای، لاجوردی و طلایی  استفاده شده‌است. وسعت این گنبد حدود 500 مترمربع بوده و عرض و ارتفاعش به 14 متر می‌رسد.

وزن گنبد حاضر حدود 36 تن است که حدود نصف گنبد قدیمی است.

•  گلدسته‌ها

حرم شاهچراغ شیراز، دو گلدسته به ارتفاع 20.4 متر دارد که یکی در قسمت شمالی و دیگری در سمت جنوبی آن قرار دارد. گلدسته‌ها در نگاه اول کاملا شبیه به هم هستند، اما یک تفاوت میان آن‌ها وجود دارد. بر روی گلدسته شمالی اسامی الله و بر روی گلدسته جنوبی اسامی ائمه حک شده‌اند.

گلدسته‌ها توسط کارگاه معرق کاری آستان حرم ساخته شده‌اند.

موزه شاهچراغ

موزه آستان مقدس شاهچراع در سال 1344 بنا شد. در ابتدا بیشتر آثار و نسخ خطی، اسناد و مدارک مربوط به آستان در آن نگهداری می‌شد. امروزه در این موزه بالغ بر چهار هزار شی با ارزش تاریخی و فرهنگی نگهداری می‌شود  که چیزی حدود ششصد اثر آن در معرض دید پژوهشگران، اساتید و دانشجویان قرار دارد. از جمله اشیایی که در این موزه نگهداری می‌شوند، عبارتند از:

• مجموعه اشیای سفالی
• مجموعه اشیای فلزی
• مجموعه مسکوکات
• آثار شهید دستغیب
•  اشیای متنوع
  
  

برجسته‌ترین آثاری که در موزه نگهداری می‌شوند، دوازده قطعه پیکرک سفالی، سیصد قطعه سفال موسوم به کوزه‌ی مخروطی و چهارصد سکه از دوران اشکانیان و ساسانیان است.

علت نامگذاری بارگاه به شاه چراغ!

در زمان حکومت امیر عضدالدوله دیلمی، کسی نمی‌دانست که حضرت احمد بن موسی در اینجا دفن شده‌است. چرا که یک تپه گلی متروکه بیش نبود. خانه‌ی پیرزنی در کنار این تپه قرار داشت. او نزد عضدالدوله دیلمی آمد و ادعا کرد که هر شب جمعه، زمانیکه یک ثلث از شب باقی مانده، چراغی در بالای تپه روشن می‌شود. در ابتدا حرف پیرزن را امیر و اطرافیانش باور نکردند. اما از آنجا که امیر مرد روشن فکر و خوبی بود، تصمیم گرفت در یک شب جمعه به منزل پیرزن برود و در آنجا بخوابد. پیرزن به محض دیدن چراغ، امیر را بیدار کند. عضدالدوله دیلمی به خانه پیرزن رفت و شب در آنجا خوابید. زمانیکه تنها یک سوم از شب باقی مانده بود، پیرزن نور را دید. پیرزن سه بار فریاد زد: «شاه! چراغ» امیر بیدار شد و چراغ را دید از خانه بیرون آمده و به سمت تپه بالا رفت. هنگامی که به بالای تپه رسید، نوری ندید. اما وقتی از تپه فاصله می‌گرفت دوباره نور پدیدار می‌شد. امیر فردی را مامور کرد تا این منطقه را بررسی کند و قضیه را بفهمد. در نهایت مشخص شد که پسر بزرگ امام هفتم شیعیان در اینجا دفن شده‌است. پس از کشف محل دفن پسر امام بقعه‌ای برایش ساخته شد و نام آن را شاهچراغ گذاشتند.

سخن آخر

 در نزدیکی آرامگاه مقدس شاه‌چراغ، حاذبه های گردشگری همچون  مسجد نصیرالملک، نارنجستان قوام، بازار وکیل، مسجد عتیق نیز قرار دارد. به گونه‌ای که می‌توان پس از زیارت حرم به بازدید از آن‌ها رفت. با توجه به تنوع آثار تاریخی، فرهنگی، باغ‌های زیبا و رنگارنگ می‌توان متوجه ذوق، هنر معماران و هنرمندان این خطه شد. با ثبت نام در  تورهای شیراز آرندتور می‌توان ا اماکن مختلف بازدید کرد. این تورها در مدل‌های گوناگون و متنوع با هزینه‌های مختلف در سایت آرندتور موجود هستند. کافی است با همکاران ما در آرندتور تماس بگیرید و از خدماتمان در این زمینه آگاه شوید.