ارگ کریم خان منزلگاه وکیل الرعایای ایران

تور شیراز

معرفی تاریخچه ارگ کریم‌خان

ارگ کریم‌خان که به زندان کریم‌خان نیز شهرت دارد، بنای باشکوهی است که در سال 1180 هجری قمری به دستور کریم خان زند، وکیل‌الرعایا، ساخته شد. این بنا یکی برجسته‌ترین آثار تاریخی دوره زندیه است که محل سکونت کریم خان زند بود و به ارگ کریم‌خانی شهرت داشت.

این بنا در زمان قاجار محل زندگی امرای محلی همچون «عبدالحسین میرزا» فرمانروا و حکمران فارس بود که فرمان بازسازی و مرمت این بنا را داد. در دوره پهلوی از ارگ کریم‌خان به عنوان زندان استفاده شد. همین امر باعث تخریب فراوان آن گشت. تا اینکه در سال 1350 ارگ کریم‌خان به میراث فرهنگی واگذار شد. این بنا اکنون تبدیل به موزه فارس شیراز شده‌است. این بنا در سال 1351 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

اگر علاقه‌مند به گردشگری و ایران گردی هستید، حتما در سفر به شیراز سری به ارگ کریم‌خانی بزنید.این بنا در نزدیکی بازار وکیل واقع شده‌است.

ارگ کریم‌خان در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

معماری ارگ کریم‌خان

ساخت معماری ارگ کریم خان زند، بین سال‌های 1766 و 1767 میلادی انجام شد. کریم‌خان بهترین معماران زمان خود را برای ساخت این بنای باشکوه با و سعت 4000 متری به کار گرفت. ارگ کریم‌خانی در مرکز یک محوطه عظیم به مساحت 12800 مترمربع احداث شد.

این بنا تحت تأثیر معماری صفویه ساخته شده و عمده مصالح به کار رفته در آن سنگ و گچ است. طراحی ارگ کریم‌خان به صورت مسکونی و نظامی است و دیوارهای محکم و بسیار ضخیم با ارتفاع 14 متری به همراه 4 برج آجری دایره‌ای شکل 14 متر که در زاویه 90  درجه به هم متصل شده‌اند، پیرامون این بنا را فرا گرفته‌است.

دیوارهای محکم و بسیار مرتفع به همراه جان پناه‌هایی که در قسمت بالایی آن‌ها قرار داده شده گواه این ادعاست. جان پناه‌هایی که در انتهای دیوارهای بلند وجود دارد محل استقرار سربازان و تیراندازی در هنگام حمله نظامی است. علاوه براین خندقی نیز پیرامون ارگ کریم‌خان به منظور حفاظت بیشتر از ارگ ساخته شده بود.

برج‌های 14 متری ارگ کریم خان از سه طبقه مجزا تشکیل شده‌بودند.

شکل کلی بنای ارگ کریم‌خان زند

شکل کلی بنای ارگ کریم‌خانی به شمل ذوزنقه ناقص است. علت این امر ظاهرا این بوده که معماران در زمان ساخت برجی در بخش شمال غربی به این نتیجه می‌رسند که خاک این قسمت سست بوده و امکان نشست کردن برج وجود دارد، با توجه به این امر، بنا را کمی به سمت غرب کشیده‌اند و این بنا به شکل یک ذوزنقه ناقص شده‌است.

ارگ کریم‌خان 4 برج یا ستون دارد که هرکدام از این برج ها از داخل خود سه طبقه مجزا دارند و توسط راه پله مارپیج بهم راه پیدا کرده‌اند. طراحی داخل این برج‌ها به این صورت است که در هر طبقه‌ دو اتاق وجود دارد که یکی از اتاق‌ها محل استراحت نگهبان و اتاق دیگر محل نگهداری اسلحه‌هاست.

یکی از برج‌های چهارگانه که پیرامون ارگ کریم‌خانی را فراگرفته، مانند برج پیزا کمی کج شده بود. روند توقف کج شدگی این برج از لحاظ معماری بسیار اهمیت دارد.

طراحی بنای ارگ کریم‌خانی

همان‌طور که گفته شد، ارگ کریم خانی یک مجموعه مسکونی-نظامی است. بخش مسکونی آن در سه ضلع شمالی، جنوبی و غربی واقع شده‌است. هرکدام از این بخش‌ها 6 اتاق مسکونی و یک ایوان دارند و تمامی اتاق‌ها از داخل به یکدیگر راه داشتند. اتاق‌ها و ایوان‌ها با تزیینات خاص و مقرنس‌کاری تزیین شده‌اند.

ضلع شرقی این بنا از بقیه ضلع‌های آن زیباتر و پرطرفدارتر است. در ورودی ارگ در قسمت شرقی یک تابلوی بزرگ کاشی‌کاری از رزم رستم با دیو سفید وجود دارد که در دوره قاجاریه به این مجموعه اضافه شده‌است.

در ورودی ارگ در قسمت شرقی یک تابلوی بزرگ کاشی‌کاری از رزم رستم با دیو سفید وجود دارد که در دوره قاجاریه به این مجموعه اضافه شده‌است.

در دورتا دور  لبه بام سرهای شیر قرار داده شده‌اند. این سرها دو ویژگی دارند، ویژگی اول این است که از تابش نور مستقیم خورشید به داخل اتاق‌ها جلوگیری می‌کنند. از طرفی دیگر در هنگام بارندگی از پنجره‌های بزرگ اتاق‌ها محافظت می‎کنند.

همان‌طور که قبلا اشاره شد، مصالح عمده استفاده شده در این بنای باشکوه سنگ و گچ است. سنگ‌های ارگ کریم خانی از جنس آهک معروف به نام گندمک بودند و بر روی آن‌ها علامتی طراحی شده که به منزله مهر سنگ‌تراشان سازنده این قطعات هستند.

سنگ‌های به کار گرفته شده در معماری ارگ کریم خان، سنگ‌های آهکی مشهور به نام گندمک هستند.

دو حوض در قسمت شمالی و جنوبی در امتداد آبراهه‌ای در ارگ کریم خان وجود دارند که در برابر آب بسیار مقاوم بوده و از سنگ یکپارچه آهکی به نام اتابک درست شده‌اند.

آب مجموعه ارگ از قنات رکن‌آباد همان قنات مشهور که در ابیات حافظ نیز به آن اشاره ده تأمین می‌شد. آب رکن‌آباد از نظر املاح و مواد معدنی بهترین آب شیراز محسوب می شده که متاسفانه با خراب شدن سیستم این قنات، آبرسانی آن به مجموعه ارگ کریم‌خان از بین رفت.

ارتباط اتاق‌های ارگ کریم‌خان

همان‌طور که گفته شد، تمامی اتاق‌ها از داخل به یکدیگر ارتباط دارند. یعنی شما بدون آنکه نیاز باشد به فضای بیرون بیاید، از طریق راهروها به اتاق دیگر می‌روید. اتاق‌ها کاملا روبروی یکدیگر طراحی شده‌بودند.

در بالای راهروها اتاق‌های کوچکی چهارتایی وجود داشت که با مقرنس و تزییناتی با درجه کیفی پایین‌تر تزیین شده بودند. این اتاق‌ها به نظر می‌رسد، محل استراحت و زندگی غلامان بوده‌اند.

نمایی از اتاق‌های ارگ کریم‌خان که از داخل به یکدیگر راه داشتند.

ارگ دارای چندین شاه‌‍نشین است که در ضلع‌های مختلف با کاربرد متفاوت قرار دارند. شاه‌نشین شمالی برای زمستان در نظر گرفته شده، شاه‌نشین اصلی در ضلع غربی قرار دارد و یک حوض بزرگ هم در روبروی آن طراحی شده، این شاه‌نشین برای تابستان استفاده می‌شده‌است. شاه‌نشینی نیز در غرب این ساختمان وجود دارد که در همه فصول قابل استفاده بوده‌است.

سه شاه‌نشین در این ارگ وجود دارد.

بخشی دیگر از این ارگ باشکوه حمام ارگ است که سعی شده از آن حفاظت شده و به همان شکل و شمایل گذشته باقی بماند. این حمام از سه بخش سربینه (رختکن)، گرم‌خانه و خزینه تشکیل شده‌است. در سربینه حمام، سکوهایی وجود دارد که در آن افراد نشسته و لباس‌ها را در می‌آوردند. در وسط سربینه یک حوض هشت ضلعی وجود دارد. در قسمتی از سربینه فضایی برای درست کردن چای و قلیان در نظر گرفته بودند. رختکن حمام توسط یک راهرو به گرم‌خانه متصل می‌شود. در گرم‌خانه یک دیگ مسی وجود دارد که با آتش آب درون آن گرم می‌شود و دو حوض آب ولرم هم وجود دارد که برای حمام کردن از آن استفاده می‌شده‌است.

حمام ارگ کریم‌خان از سه بخش سربینه (رختکن)، گرم‌خانه و خزینه تشکیل شده‌است.

سخن آخر

در سال‌های 1180 هجری قمری ارگ کریم خان زند که به زندان کریم‌خان زند نیز شهرت دارد به دستور کریم‌خان زند در پایتخت زندیه، شیراز ساخته شد. این بنا یک مجموعه مسکونی-نظامی است. در سال 1350 این ارگ به میراث فرهنگی واگذار شد و پس از مرمت به عنوان موزه فارس از آن استفاده می‌شود. آرندتور در تور شیراز شما را به بازدید از این منطقه دعوت می‌کنید.

اگر شما هم عاشق ایران گردی هستید کافی است با لیدرهای مجرب ما همراه شده و این منطقه که به عنوان یکی از جاذبه‌های دیدنی شیراز شهرت  دارد را از نزدیک تماشا کنید. در کنار این مجموعه علاوه بر بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل نیز وجود دارد.