جاهای دیدنی طبس؛ غارهای اسرارآمیز و نخلستان‌های رویایی

تور طبس

طبس از آن دسته شهرهای کویری ایران است که دارای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی متنوعی است، از جمله آن‌ها می‌توان به خرما و پلیکان‌ها اشاره کرد که به نوعی به عنوان نمادهای مشهور این شهر از آن‌ها نام می‌برند.

طبس کجاست؟

طبس که به کویر عروس ایران شهرت دارد در غرب استان خراسان جنوبی و 50 کیلومتری شهر مشهد قرار دارد. فاصلۀ این شهر با بیرجند 270 کیلومتر و تا یزد 365 کیلومتر فاصله دارد. اگر بخواهیم به وجه تسمیه نام طبس اشاره کنیم باید بگوییم:

طبس از ترکیب 2 واژۀ «تب» و «بس» ایجاد شده‌است و املای آن در گذر زمان بدین شکل درآمد. اگر بخواهیم موشکافانه به معنای تبس اشاره کنیم، باید بگوییم: تب در زبان فارسی به معنای حرارت و داغی معنا می‌دهد و تبس در واقع یعنی داغی و حرارت، بس. البته عده‌ای نام آن را با زبان سلوکیان مرتبط دانسته‌اند و «ناصرخسرو» در سفرنامه‌اش، تبس را «طبس گیلکی» خوانده‌است.

گذری کوتاه بر تاریخچه طبس

پیش از آنکه به معرفی جاهای دیدنی و متنوع طبس بپردازیم، بهتر است با تاریخچه آن بهتر آشنا شویم. آشنایی با هویت و تاریخ تبس به ما کمک می‌کند تا ارتباطی بهتر با جاذبه‌های گردشگری آن برقرار کنیم. طبق باور بسیاری از باستان‌شناسان، شهر طبس در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته‌است. اما، تاکنون، هیچ مدرکی که این ادعا را ثابت کند، پیدا نشده‌است. با این حال، «هردوت» نخستین تاریخ‌نویس یونانی در یکی از آثار مکتوب‌شده‌اش می‌گوید: طبس شهر مرزی تابع ایالت امیرنشین پارت در دورۀ عیلامی بوده‌است.

در دورۀ اشکانیان تبس به عنوان یک پادگان‌های نظامی مهم غرب ایران شناخته می‌شد و همین امر سبب شد تا از نفوذ فرهنگی و یورش نظامی مهاجمان در امان بماند. پس از حمله اعراب به ایران، یزدگرد سوم، آخرین شاه ساسانی، مدتی را در طبس پناهنده شد. در دوران اسلامی، طبس به دروازه خراسان بزرگ معروف شد و در دوره اسماعیلیان نیز یکی از مراکز مهم آن‌ها بود.

مردم طبس، همواره مردمانی آزاد‌اندیش و مقاوم بودند. آن‌ها در دورۀ تیموریان و حملۀ ازبک‌ها، هرگز تسلیم و حاضر به بردگی آن‌ها نشدند. این شهر در دورۀ مغول آسیب چندانی ندید و پذیرای مهاجران بسیاری بود. نام خیابان گلشن در دوران زندیه و به پیشنهاد «لطف‌علی خان» روی آن گذاشته‌شد.

دورۀ قاجار، اوج شکوفایی طبس بود، «امیرحسین خان» یکی از عمرای عرب شیبانی در آبادی آن بسیار تلاش کرد و آثار تاریخی ارزشمندی نیز از خود به یادگار گذاشته‌است. اما با روی کارآمدن «رضاخان» حاکم‌های خودخوانده محلی سرکوب شدند و دوران حکومت بنی‌شیبان در تبس به پایان رسید و این شهر به تدریج رو به زوال رفت!

در شهریور 1357 زلزله‌ای به شدت 7.8 ریشتر طبس و روستاهای اطرافش را ویران کرد و حدود 15 هزار نفر کشته شدند. این زمین‌لرزه، یکی از بزرگ‌ترین زلزله‌ها در تاریخ ایران محسوب می‌شود.

در کل، شهر طبس تاریخی طولانی و پرفراز و نشیب دارد. این شهر با وجود فراز و نشیب‌های بسیار، همواره به عنوان یکی از شهرهای مهم و تاریخی ایران شناخته می‌شود.

جاهای دیدنی طبس

حال که با تاریخچه و موقعیت جغرافیایی عروس کویر ایران، آشنا شدیم، نوبت آن رسیده که به معرفی جاهای دیدنی طبس، بپردازیم:

1.  باغ گلشن

مگر می‌شود، دربارۀ جاهای دیدنی طبس سخن بگوییم و سراغی از « باغ گلشن» نگیریم؟ این باغ یکی از مهم‌ترین و در عین حال متفاوت‌ترین باغ‌های ایرانی است که به دستور امیرحسین خان که قبلا به نامش اشاره کرده‌ایم، به صورت چهارگوش ساخته شد. سرسبزی و تنوع گونه‌های گیاهی و درختان میوه و تزیینی متنوع باغ گلشن، آن هم در موقعیت جغرافیایی و آب‌وهوایی طبس، جای تعجب بسیار دارد!

2.  چشمه مرتضی علی

یکی از خوش آب‌وهواترین جاهای دیدنی طبس، «چشمه مرتضی علی» است. این چشمۀ زیبا در دره‌ای با دیوارهای بلند جا خوش کرده‌است. آن چیزی که باعث شده این منطقه به عنوان جاذبۀ گردشگری درایران و جهان شناخته شده شود، وجود هر دو آب گرم و سرد کنار هم هستند. در برخی از مواقع، اختلاف دمای این دو آب، به حدود 10 درجه سانتی‌گراد یا حتی بیشتر نیز می‌رسد. اما همچنان کنار یکدیگر قرار دارند، بدون آنکه با هم قاطی شوند.

3. کاروانسرای خان

از جمله جاذبه‌های گردشگری جذاب طبس، عمارت چهارگوشی به نام « کاروانسرای خان» است. این بنای دیدنی در دورۀ صفویه و در نزدیکی روستایی به نام «رباط خان» ساخته شده‌است. آن چیزی که این کاروان‌سرا را دیدنی کرده‌است، معماری ویژه و کالبد فضایی شکل عمارت، به همراه بادگیرها، شاه‌نشین یا فضای زیرگنبد آن است. این کاروان‎سرا، همان‌طور که اشاره کردیم چهارگوش است و هر ضلع آن، 52 متر طول دارد.

4. طاق شاه عباسی

«طاق شاه‌عباسی» یا «سد شاه‌عباسی»، یکی دیگر از جاهای دیدنی طبس است که در انتهای مسیر چشمه مرتضی علی قرار دارد. این طاق 60 متری با قدمتی 700 ساله، به عنوان «قدیمی‌ترین سد قوسی جهان«  شهرت دارد. اگر بخواهیم به تاریخچه این سد نازک اشاره کنیم، باید بگوییم در دوره صفویه ساخته شده‌است. برخی از محققان سد شاه عباسی را «نازک‌ترین سد جهان» می‌نامند. این سد با عرض یک متر و ارتفاع 60 متر، به مدت 550 سال به «بلندترین سد جهان» نیز شهرت داشت.

5. برج هادرباش

«برج هادرباش» که به «برج مراقبت» نیز شهرت دارد، یکی دیگر از جاهای دیدنی طبس محسوب می‌شود. ازآنجاکه نخلستان‌ها در شهرهای کویری همچون طبس اهمیت زیادی دارند، برج‌هایی برای مراقبت از آن‌ها در گذشته ساخته می‌شد. برج هادرباش یکی از آن‌هاست.

6. کال جنی

اگر به دنبال تجربه سفری فراموش‌نشدنی در دل طبیعت بکر و تاریخی ایران هستید، بازدید از «کال جنی» را از دست ندهید. این دره شگفت‌انگیز با دیواره‌های بلند و سنگی، تونل‌های پیچ در پیچ و نقش‌نگاره‌های باستانی، یکی از زیباترین و مرموزترین جاذبه‌های طبیعی ایران و جاهای دیدنی طبس محسوب می‌شود. کال جنی، دره‌ای به طول تقریبی 8 کیلومتر است که در نزدیکی «روستای ازمیغان» و در 32 کیلومتری شمال شهر طبس قرار دارد. نام این دره (V)شکل، از اعتقادات قدیمی مردم منطقه نشأت می‌گیرد که بر این باور بودند شب‌ها، جن‌ها در این مکان رفت‌وآمد می‌کردند.

7. روستای ازمیغان

روستای ازمیغان در فاصله 40 کیلومتری شمال شهر تاریخی طبس، روستایی واقع شده‌است که با طبیعتی بکر و چشم‌اندازهای بی‌نظیر، هر بیننده‌ای را به شگفتی وا می‌دارد. روستای ازمیغان، به دلیل وجود چند رودخانه دائمی، در دل کویر، سرسبزی منحصر به فردی را به نمایش گذاشته است. عبور آرام آب از میان سنگ‌ها، چشمه‌ها و آبشارهای زیبا را پدید آورده که جلوه‌ای خاص به این منطقه بخشیده است.

یکی از جاذبه‌های منحصربه‌فرد این روستا، سنگ سفیدرنگی به نام "تخت عروس" است که در کف دره‌ای زیبا خودنمایی می‌کند. این سنگ عظیم که در میان جریان آب رودخانه قرار گرفته، به دلیل شکل و موقعیتش، به تخت عروس شهرت دارد. در این روستای خوش آب و هوا، برنج خوش عطر «چمپا» کشت می‌شود که عطر و طعم بی‌نظیر آن، یادآور شالیزارهای شمال کشور است. ترکیب شالیزارهای سرسبز شمال با نخلستان‌های جنوب، چشم‌اندازی بدیع و کم‌نظیر را در این منطقه به وجود آورده‌است.

8. جنگل سنو

«جنگل سنو» یک فضای بکر و جذاب اما متفاوت از روستای ازمیغان است. در این جاذبه گردشگری طبس، که در 24 کیلومتری تبس قرار دارد، خبری جنگل‌ها و درختان سربه فلک کشیده نیست. در جنگل سنو شما شاهد گیاهان مناسب مناطق کم‌آب و شورپسند خواهید بود. در این منطقه، 800 گونه گیاهان و درختچه‌های گز، اسفناج وحشی و تاغ‌ها برای کاهش طوفان‌های کویری و تثبیت شن‌های روان وجود دارند.

9. قلعه اسماعیلیان

«قلعه اسماعیلیان»، یادگار سلجوقیان، در فاصله 27 کیلومتری از شهر طبس واقع شده‌است. این قلعه که محل آموزش فداییان اسماعیلی در قرن پنجم هجری بوده‌است، در ارتفاع 300 متری از سطح زمین و روی کوهی به نام «باغ سلیمه»، در مجاور روستای خراوان قرار دارد. آب انبار، تنها چیزی است که این روزها از یادگار اسماعیلیان باقی مانده‌است.

10. قلعه طبس

«قلعه طبس»، یکی از دژهای کوچک و بزرگی است که در نزدیکی «شهرستان درمیان» قرار دارد. با توجه به معماری آن، می‌توان حدس زد که این اثر متعلق به قبل از اسلام است و اسماعلیان از آن‌ها برای منافعشان بهره‌برداری کردند. این مکان، به عنوان یک اثر ملی در سال 1382 به ثبت رسیده‌است.

11. امام‌زاده حسین بن موسی بن کاظم (ع)

«امام‌زاده حسین بن موسی بن کاظم (ع)»، یکی از اماکن مذهبی و جاهای دیدنی طبس است که در سال 1318 به ثبت ملی رسید. صاحب این آرامگاه، برادر امام رضا(ع) است. متأسفانه، در سال 1357، این بنا، با زلزله طبس به طور کامل ویران شد. درنهایت؛ آستان قدس رضوی، این بنا را بازسازی کرد.

12. ارگ طبس

«ارگ طبس» یکی از بناهای تاریخی با قدمتی بیش از 1000 سال است. این بنای باستانی که به «کهن‌دژ» نیز شهرت دارد، در زمره جاهای دیدنی طبس محسوب می‌شود. متأسفانه زلزله 57 موجب تخریب بخش زیادی از آن شد.

13. دره کال سردر

«دره کال ردر» در ۲۵ کیلومتری شرق طبس و در رشته کوه شتری واقع شده‌است. این منطقه که یکی از محبوب‌ترین جاهای دیدنی طبس به حساب می‌آید، در کنار سد نهرین و در داخل روستای توریستی «خرو» واقع‌ شده‌است. این منطقه سراسر پر از حفره‌های متعدد 1500 ساله است که در دورۀ ساسانیان درون آن‌ها مردم زندگی می‌کردند و به آن‌ها، «خانه گبر» می‌گفتند.

14. پناهگاه حیات وحش نایبندان

«پناهگاه حیات وحش نایبندان» وسیع‌ترین منطقه حفاظت‌شده ایران است که در نزدیکی شهر طبس قرار دارد. این پناهگاه 1 میلیون 516 هزار هکتار وسعت دارد و در آن حیوانات مختلف از جمله یوزپلنگ، گربه شنی، شاه‌روباه، جبیر و بیش از ۱۷۷ گونه گیاهی وجود دارد. ارزش اصلی نایبندان، به محیط امنی است که برای تعدادی از جانوران و گیاهان فراهم شده‌است.

15. روستای اصفهک

معرفی جاهای دیدنی طبس، بدون صحبت دربارۀ روستای 400 سالۀ «اصفهک» لطف خاصی ندارد. این روستای زیبا در زلزله 57، آسیب‌های جدی دید. به‌گونه‌ای که دیگر قابل سکونت نبود. اما؛ ساکنان این روستا با همت، تلاش و همدلی خودشان، تصمیم گرفتند که سبک معماری روستای خود را با ساختن اتاق‌های چوبی تغییر دهند و پس از نزدیک به 5 دهه تلاش، توانستند روستایی مدرن و جدید بسازند که در فهرست 55 روستای مشهور جهان قرار بگیرد. این رخداد مبارک، در سال 2024، اتفاق افتاد و این روستا، از سوی «سازمان جهانی گردشگری»  که زیر نظر سازمان ملل فعالیت می‌کند، به عنوان یکی از بهترین دهکده‌های جهانی گردشگری برگزیده شد.

16. غار حلوان

«غار حلوان» یکی دیگر از جاهای دیدنی طبیعی طبس است که در فاصله 40 کیلومتری این شهر قرار دارد و عمر سنگ‌های آن به 160 میلیون سال پیش، دوره ژوراسیک میانی می‌رسد. باتوجه به بقایای استخوان‌های حیواناتی همچون گوسفند، شتر، الاغ و... که در این منطقه پیدا شده‌است، زمین‌شناسان حدس می‎زنند این غار، پناهگاه حیوانات درنده بوده‌است.

17. کویر حلوان

«کویر حلوان» یک کویر 750 مترمربعی است که به عنوان یکی از آثار طبیعی ملی به ثبت رسیده‌است. اگر شما عاشق کویرنوردی و بازدید از کویر هستید، بازدید از این فضای گسترده که در 90 کیلومتری شهر طبس و در نزدیکی غار حلوان قرار دارد را از دست ندهید. در این منطقه شما شاهد گونه‌های گیاهی استپی و گونه‌های ماسه‌ای همچون بادام، دم‌گاوی و قیج مواجه هستید. اگر به این جاذبه گردشگری طبس قدم گذاشتید، تماشای غروب آفتاب آن را از دست ندهید!

18. روستای نایبند

هنگامی‌که سخن از روستاهای پلکانی به میان می‌آید، معمولاً چشم‌انداز سرسبز شمال کشور و روستای تاریخی «ماسوله» در ذهنمان تداعی می‌شود. اما آیا تاکنون تصور کرده‌اید که در دل کویر پهناور ایران نیز روستایی با معماری پلکانی وجود داشته باشد؟ «روستای نایبند»، نگین سبز کویر لوت و یکی از جاهای دیدنی طبس، با قدمتی هزار ساله و بافت معماری پلکانی منحصر به فرد، به «ماسوله کویر» شهرت دارد. این روستای تاریخی با خانه‌های خشتی و کاهگلی، کوچه‌های پیچ در پیچ و نخلستان‌های سرسبز، در دامنه کوهستانی قرار گرفته و چشم‌اندازی بی‌نظیر دارد.

نایبند تنها یک روستای پلکانی نیست؛ بلکه مجموعه‌ای از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی است که هر گردشگری را به خود جذب می‌کند. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به برج‌های دیده‌بانی قدیمی، چشمه‌های آبگرم و سرد، حیات وحش غنی شامل یوزپلنگ آسیایی و پوشش گیاهی متنوع اشاره کرد. اگر به دنبال تجربه سفری متفاوت و آشنایی با گوشه‌ای از تاریخ و طبیعت زیبای ایران هستید، بازدید از روستای نایبند را به شما پیشنهاد می‌کنیم. این روستا با فاصله تقریبی 225 کیلومتری از شهر طبس، مقصدی ایده‌آل برای علاقه‌مندان به کویرگردی و گردشگری روستایی است.

19. رودخانه نمک طبس (کال طبس)

«رودخانه نمک» که به «کال نمک» یا «دریاچه نمک» شهرت دارد، دارای چشم‌اندازی منحصربه‌فرد و حیرت‌انگیز است. در این منطقه که یکی از جاهای دیدنی طبس است، شما شاهد موزۀ طبیعی بی‌نظیری از بلورهای نمکی هستید که به شکل‌های هندسی شگفت‌انگیز، شکل گرفته‌اند. پیاده‌روی در میان این بلور، تجربه ایست فراموش‌ناپذیر، که شما را به اعماق طبیعت بکر می‌برد.

20. آبگرم دیگ رستم

«آبگرم دیگ رستم» یک چشمۀ آب‌گرم سبزرنگ است که در 240 کیلومتری شهر طبس قرار دارد و در فهرست میراث طبیعی ملی به ثبت رسیده‌است. آب این چشمه، به حدی داغ است که قادر نیستید، دستتان را به مدت طولانی در آب گوگردی آن بگذارید. آب این چشمه خاصیت درمانی نیز دارد و برای درمان بیماری‌های روماتیسمی و آب‌درمانی استفاده می‌شود.

21. کویر رباط خان (ریگ شتران)

کویر رباط خان (ریگ شتران) یکی از ژئومورفوسایت‌های ایران است که بین طبس و یزد قرار دارد و به دلیل تنوع بالای ژئومورفولوژیکی‌اش، از لحاظ علمی ارزش بالایی دارد. اگر عاشق طبیعت‌گردی و به خصوص کویرگردی هستید، بازدید از کویر رباط خان را فراموش نکنید. یکی از وقایع تاریخی مهمی که در کویر رباط خان اتفاق افتاده است، عملیات مشهور «پنجه عقاب» طبس در سال 1359 است که در آن بالگرد آمریکایی در طوفان شن گرفتار شد و سقوط کرد.

سخن آخر

شهر تاریخی طبس با جاذبه‌های طبیعی و تاریخی متنوع، مقصدی ایده‌آل برای گردشگران داخلی و خارجی است. از کویرهای بکر و چشم‌اندازهای بی‌نظیر گرفته تا بناهای تاریخی و روستاهای پلکانی، هر گوشه از آن، داستانی برای گفتن دارد. اگر دوست دارید شاهد جاهای دیدنی طبس، عروس کویر ایران باشید، کافی است که با آژانس مسافرتی آرندتور همراه شوید و یک سفر متفاوت را تجربه کنید.