گنبد هارونیه، کهن‌ترین بنای تاریخی شهر توس

تور مشهد

گنبد یا بقعه هارونیه، در 15 دی 1310 خورشیدی به ثبت ملی رسیده‌‎است. این بنا در 600 متری آرامگاه فردوسی، قرار دارد و در مورد نحوه‌ی استفاده از آن، شبهاتی وجود دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.

اگر دوست دارید از تاریخچه‌ی این بنا اطلاعات بیشتری کسب کنید؛ با ما در وبلاگ آرندتور همراه شوید تا درباره بقعه هارونیه، آدرس گنبد هارونیه، مقبره امام محمد غزالی و... با یکدیگر صحبت کنیم.

بقعه هارونیه در کدام شهر است؟

همانطور که در قسمت‌های قبل نیز به آن اشاره کردیم، گنبد هارونیه در شهر توس و 25 کیلومتری شمال غربی شهر مشهد در استان خراسان رضوی قرار دارد.

چرا باید از گنبد هارونیه دیدن کرد؟

• این بنا یکی از زیباترین آثار بر جای مانده از قرن 7 یا 8 هجری قمری است.
• یک بنای تاریخی است که در نزدیکی مقبره فردوسی قرار دارد.

از معماری بقعه هارونیه چه می‌دانید؟

بنای هارونیه، بسیار ساده و از آجر ساخته شده، گنبد آن دو پوسته بوده و در طراحی آن، از آجر استفاده نشده‌است. فضای داخلی گنبد هارونیه، به مانند ظاهرش بسیار ساده بوده و بخش داخلی بنا، از 3 اتاق فرعی، 4 شاه‌نشین و گنبد خانه تشکیل شده‌است.

برای بازدید از همه‌ی قسمت‌های گنبد هارونیه، هیچ محدودیتی وجود ندارد. چنانچه با جزییات تمام بنا را بازدید کنید، مدت ساعت بازدید هارونیه، چیزی حدود یک ساعت خواهد بود.

اسامی مختلف گنبد هارونیه چیست؟

گنبد هارونیه را به نام‌های بقعه هارونیه، زندان هارون و بقعه هارون نیز می‌شناسند.

تاریخچه گنبد هارونیه

گنبد هارونیه از اماکن تاریخی ایران است که در مورد تاریخ ساختش شبهات زیادی وجود دارد. برخی ساخت آن را به سده هفتم و گروهی دیگر به سده هشتم هجری قمری نسبت می‌دهند. عده ای از مردم تصور می‌کنند، این بنا در زمان «هارون‌الرشید» ساخته شده و هارون از آن به عنوان زندان برای سرکوب مردم خراسان استفاده می‌کرده، در حالیکه این تصور نادرست است، هارون زمانی که به قصد سرکوب مردم خراسان راهی این منطقه شد، در طول سفر بیمار گشت و در توس جان باخت. او هرگز فرصت ساخت بنای باشکوهی همچون گنبد هارونیه نداشت.

از طرفی دیگر هارون‌الرشید در سال 193 هجری قمری فوت کرده، در حالیکه با توجه به نوع معماری بنا، می‌توان به جرأت گفت که بقعه هارونیه، در دوره ایلخانی ساخته شده و بخش‌هایی نیز از دوره تیموری به آن اضافه شده‌است.

چیزی که به جرأت می‌توان بر آن تأکید کرد؛ این است که گنبد هارونیه پس از حمله مغولان ساخته شده، زیرا اگر پیش‌تر بود، بی‌تردید توسط مغولان نابود می‌شد.

از طرفی دیگر، بنا بر حفاری‌هایی که در بقعه هارونیه انجام شده، آثار باستانی مربوط به دوران سلجوقی، تیموری و صفوی و حتی آثاری از آتشکده‌های ساسانی در این منطقه پیدا شده که همگی حکایت از این موضوع دارد که پی این بنا، در زمانی قبل‌تر از قرن ششم ریخته شده‌است.

در کنار بقعه هارونیه، سنگ سیاهی به عنوان یادبود امام محمد غزالی قرار دارد، که بر اساس آن، این آرامگاه در سال 1382 به عنوان یک اثر ملی منسوب به امام محمد غزالی به ثبت رسیده‌است.

از بقعه هارونیه چه استفاده‌ای می‌کردند؟

در مورد کاربری این بنا، همچون تاریخ ساختش نظرات مختلفی وجود دارد. برخی این مکان را مدرسه، گروهی خانقاه یا مدفن امام محمد غزالی و عده‌ای مسجدی می‌دانند که روی آتشکده دوره‌ی ساسانی بنا شده‌است.

از آنجا که در قسمت شمالی این بنا، یک ردیف اتاق وجود دارد، امکان وجود یک مکان برای تدریس در ذهن قوت می‌گیرد. چراکه امام محمد غزالی پس از آنکه تدریس در نظامیه بغداد را نپذیرفت؛ در توس ماند و همانجا خانقاهی برای صوفیان و مدرسه‌ای برای طلاب ساخت و خود نیز شب و روز به عبادت و خدمت مردم می‌پرداخت؛ تا اینکه در توس درگذشت و در همانجا نیز دفن شد.

گنبد هارونیه یکی از جاهای دیدنی شهر توس است که در نزد مردم عوام، به محل دفن امام محمد غزالی شهرت یافته‌است.

عده‌ای دیگر از تاریخ‌شناسان همچون «عبدالحمید مولوی»، معتقدند که بقعه هارونیه، یک خانقاه متعلق به « خواجه عثمان بن هارون»، استاد « معین‌الدین چشتی» بوده که به یاد پدرش ساخته‌است.

عبدالحمید مولوی اعتقاد دارد که گنبد هارونیه، خانقاه امام محمد غزالی نبوده و دلیل این ادعا را نیز جهانگردانی می‌داند که در قرن ششم و هفتم به بعد به توس سفر کرده‌اند و محل دفن امام محمد غزالی را گورستانی خارج از شهر می‌دانستند؛ در حالیکه هارونیه در آن زمان در داخل حصار شهر بوده‌است.

بهترین زمان بازدید از بقعه هارونیه، فصل بهار است که درختان باغ سرسبز بوده و آب و هوای منطقه نیز بسیار مناسب است.

آدرس گنبد هارونیه کجاست؟

برای رفتن به بقعه هارونیه می‌توان با ماشین شخصی یا اتوبوس 202 به بازدید از آن رفت. کافی است به سمت جاده مشهد-قوچان حرکت کرده، به سه راه فردوسی که رسیدید به سمت بلوار شاهنامه مسیرتان را ادامه دهید، نرسیده به آرامگاه فردوسی، گنبد هارونیه را در سمت چپ‌تان خواهید دید.

سخن آخر

گنبد هارونیه یکی از جاهای دیدنی شهر مشهد است که در سفر به آن می‌توان به بازدید این اثر تاریخی نیز بروید. چنانکه دل‌تان هوای سفر به مشهد مقدس و زیارت حرم امام رضا (ع) کرده، می‌توانید با ما اهالی آرندتور، در تور مشهد، همراه شده و به این شهر زیارتی-سیاحتی سفر کنید و یک خاطره‌ی خوب را برای خود بسازید.