کلیسای وانک اصفهان، تجلی هنر و معماری ایرانی-مسیحی

تور اصفهان

کمتر ایرانگردی پیدا می‌شود که بارها به شهر اصفهان، نصف جهان سفر نکرده باشد. این شهر زیبا و فرهنگی دارای آثار تاریخی متعددی است. یکی از همین آثار تاریخی و فرهنگی این شهر زیبا، کلیسای وانک اصفهان است که در محله جلفا واقع قرار دارد. وبلاگ آرندتور در سفر به اصفهان این بار به معرفی کلیسای وانک می‌پردازد. پس با ما همراه باشید.

همه چیز درباره تاریخچه کلیسای وانک

کلیسای وانک در زمان شاه عباس دوم با الگوبرداری از کلیسای «سنت اسپتانوس» ساخته شد. این کلیسا از لحاظ طلاکاری سقف و نقاشی‌های گنبد و نقاشی‌های دیواری یکی از زیباترین کلیساهای ایران است. به گونه‌ای که تمام دیوارها و طاق‌های آن مزین به نقاشی‌های رنگ و روغن و آب طلا و تصاویری از زندگی حضرت مسیح است.

کلیسای وانک اینک محل زندگی خلیفه ارامنه ایران و هندوستان است.

این کلیسا در بین ارامنه جهان به «آمناپرکیچ» شهرت دارد و یکی از 13 کلیسای باقی‌مانده از قرن 17 میلادی است. کلیسای وانک علاوه براینکه جایگاه مذهبی خود را حفظ کرده به تدریج با آوردن ماشین چاپ در حیاط نخستین ماشین چاپ در خاورمیانه را نیز به نام خود کرده‌است.

کلیسای وانک اصفهان در سال 1310 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

چه شد که ارامنه به ایران مهاجرت کردند؟

شاه عباس اول در جنگ با عثمانی تصمیم به عقب نشینی گرفت. در مسیر بازگشت، سپاه ایران از ارمنستان عبور می‌کرد و در این راه به دستور شاه عباس بخش‌های زیادی از مسیر برای جلوگیری از پیشروی عثمانیان ویران شد. در این بین مردم ارمنستان در خطر قتل عام دسته جمعی قرار داشتند. با توجه به این شرایط به پیشنهاد شاه عباس اول، مردم ارمنستان به همراه سپاه به ایران و اصفهان مهاجرت کردند و شاه عباس در محله جلفا به آنها زمین‌هایی اهدا کرد. اما شکل قدیمی محله جلفا با شکل کنونی آن از زمین تا آسمان تفاوت دارد!

با گذشت زمان ارامنه شروع به ساخت و ساز  در این منطقه کردند و برای انجام مراسم مذهبی‌شان بناهای مذهبی ساختند. به گونه‌ای که تا پایان قرن 17 میلادی 24 کلیسا در منطقه تأسیس شد. در حالیکه در سایر مناطق اصفهان تنها 6 کلیسا وجود داشت. متاسفانه از 24 کلیسای منطقه جلفا تنها 13 کلیسای آن باقی مانده‌است.

کلیسای وانک در سال 1606 میلادی ساخته شد.

چگونه کلیسای وانک ساخته و گسترش یافت؟

کلیسای وانک در سال 1606 میلادی ساخته شد اما نه به شکل کنونی! در آن زمان یک ساختمان کوچک در قسمت جنوب غربی بنای امروزی وجود داشت و نام آن کلیسای «هاکوب» به معنای یعقوب بود. کلیسای هاکوب به مدت 50 سال مورد استفاده روحانیون قرار گرفت و در این مدت کشیش‌ها و خلیفه‌های زیادی را آموزش داد. همین کلیسای کوچک هاکوب، سنگ بنای اصلی کلیسای آمناپرکیچ یا کلیسای وانک شد.

50 سال پس از ساخت کلیسای هاکوب در سال 1655 میلادی، ارامنه منطقه جلفا در زمان شاه عباس دوم ساخت کلیسای وانک را شروع کردند و نزدیک به 10 سال ساخت آن زمان برد. گسترش کلیسای وانک از سال 1905 شروع شد و ساختمان‌های جدید به محوطه آن اضافه شدند.

اولین اقدام در سال 1905 میلادی افتتاح موزه کلیسای وانک بود و تا سال 1930 کتابخانه آن نیز افتتاح شد. با گذشت زمان قسمت‌های مختلف همچون نمازخانه، برج ورودی کلیسا، ساختمان‌های اداری به این مجموعه افزوده شد.

اولین چیزی که در لحظه ورود بعه کلیسای وانک توجه شما را به خود جلب می‌کند، انبوه رنگ و نقاشی‌های مصور است.

با گسترش ساخت و ساز در محله جلفای ارامنه، این محله شکل دیگری به خود گرفت و به محله «جلفای نو»  شهرت یافت.

در مورد معماری کلیسای وانک چه می دانید؟

کلیسای وانک در محوطه‌ای به مساحت 8700 مترمربع ساخته شده‌است. 4000 مترمربع از این وسعت را ساختمان‌های مجموعه در بر گرفته و بقیه آن اختصاص به باغ و فضاهای سبز پیرامونش دارد. نمای بیرونی کلیسا برخلاف سایر کلیساها که از مرمر ساخته شده‌اند، از آجر استفاده شده‌است. در میان بنای ساختمان که از آجر استفاده شده، تصاویری از فرشته‌های بالدار نیز دیده می‌شود. خیابان ورودی به کلیسا نیز تماما سنگ فرش شده‌است.

ورودی اصلی بنا، در بزرگ چوبی است و در بالای سردر کلیسا نقاشی از فضای دیر به چشم می‌خورد که با کاشی‌های لاجوردی و خاکستری تزیین شده‌اند. در قسمت بالایی ورودی کلیسا، برجی سه طبقه وجود دارد که به برج ساعت شهرت دارد. در طبقه دوم آن ناقوسی قرار دارد که داخل آن یک ساعت اهدایی به وزن 300 کیلو قرار داده‌اند. در این منطقه علاوه براین ساعت 300 کیلویی که اهدایی از «ماردیروس گوورک هوردانانیان» است،  صفحه فولادی با ساعت‌های دیگر نیز در سه وجه ستون قرار دارد که همزمان با ساعت برج ناقوس به صدا در می‌آیند و در محله جلفا طنین صدای آنها شنیده می‌شود.

برج ناقوس که امروزه به برج ساعت نیز شهرت دارد، 38 سال پس از احداث کلیسای وانک به این مجموعه اضافه شد.

در زیر برج ناقوس دو مقبره وجود دارد که متعلق به یک سرباز و یک پیشوای ارمنی است. در دو سمت در ورودی کلیسای وانک دو اتاق وجود دارد که در گذشته برای پذیرایی مهمانان از آنها استفاده می‌شد، اما امروزه یکی از آنها تبدیل به مغازه شده و دیگری اتاق نگهبانی است.

در این کلیسا دو گنبد وجود دارد که یکی کوچک و دیگری بزرگ است. گنبد کوچک‌تر محل تجمع مردم بوده و گنبد بزرگ‌تر بر فراز محراب قرار دارد. سبک معماری گنبد بزرگ کلیسای وانک شبیه گنبد مساحد ایرانی است و برخلاف گنبدهای کلیساها که به شکل مخروطی هستند، این گنبد به صورت گرد ساخته شده‌است.

نقاشی‌های کلیسای وانک به دو دسته تقسیم می‌شوند. نقاشی‌هایی که روی بوم، پارچه و یا تخته کشیده می‌شوند و در محراب و مکان‌های دیگر آویخته می‌شوند. دسته دوم نقاشی‌های دیواری و قطعات سنگی نقاشی شده‌اند.

یکی از جالب‌ترین بخش‌های کلیسای وانک، مجسمه‌هایی است که در محوطه کلیسا نصب شده‌اند.

در کلیسای وانک چه بخش‌هایی وجود دارد؟

همانطور که گفته شد روند گسترش کلیسای وانک به تدریج بوده است. در کلیسای وانک بخش‌های زیر وجود دارند که عبارتند از:

• موزه کلیسای وانک
• کتابخانه کلیسای وانک
• دیر کلیسای وانک
• ناقوس خانه کلیسای وانک
• برج ساعت
• چاپخانه کلیسای وانک
• اماکن اداری کلیسا
• نمازخانه کلیسا

برای کنترل احساسات ایرانیان شاه عباس دوم به مسیحیان دستور داد کلیسای جدید را با ظاهری متفاوت و الهام گرفته از مساجد ایرانی بسازند.

کلیسای وانک کجاست؟

این کلیسا در محله جلفا در مرکز شهر و در جنوب زاینده رود قرار دارد.

ساعت بازدید کلیسا چگونه است و آیا امکان بازدید آن برای همه وجود دارد؟

بازدید از کلیسای وانک برای عموم آزاد بوده و هر روزه از ساعت 8:30 تا 13:30 و 16 الی 18:30 امکان بازدید آن وجود دارد.