لرستان
به اعتقاد بسیاری از باستان شناسان منطقه لرستان از چهل هزار سال پیش محل سکونت اقوامی بود که به علت نداشتن خط هویت آنها ناشناخته مانده است. در این عصر زندگی انسانهای پیش از تاریخ به صورت غارنشینی بوده که از طریق شکار و جمع آوری دانه امرا معاش می کردند. براساس یافته های باستان شناسی این منطقه به عنوان یکی از نخستی سکونت گاههای قدیمی بشری شناخته شده است که بشر توانسته در آن به تدریج مراحل تکلملی خود از دوره پارینه سنگی میان سنگی نسنگی و شهر نشینی را پشت سر بگذارد. به این ترتیب لرستان ازنظر باستان شناسی یکی از مراکز مهم به شمار می اید و از جمله معدود سرزمین هایی است که انسان برای اولین بار به اهلی کردن حیوان ها و کشاورزی پرداخته است. براساس کتیبه های بدست آمده از بابلی ها و سومری ها در هزاره سوم پیش از میلاد اقوام عیلامی و کاسی به ترتیب در جنوب و شمال ایران ساکن بودند که جزو قدیمی ترین مردم آن دوره به شمار می آمدند عیلامی ها که از نژاد بومی ایرانی یعنی آسیانیک بودند نخستین قومی هستند که بر این سرزمین حکومت داشتند. متاسفانه از چگونگی تشکیل جوامع و ابتدای تاریخ این اقوام اطلاع درستی در دست نیست ولی براساس اطلاعات کمی که به دست آمده عیلامی ها توانسته بودند قبل از ورود آریایی ها به ایران در بخش هایی از سرزمین ایران دولتی مقتدر تاسیس کنند. این قوم همچنین توانست به مدت چند هزار سال هویت خود را در برابر اقوام نیرومندی چون سومری ها آکدی ها بابلی ها و آشوری ها حفظ نماید. اما اختلاف های داخلی و جنگ های خانگی سرانجام باعث شکست این قوم از دشمن خود یعنی آشوری ها شد. علاوه بر اقوام عیلامی در خصوص نژاد اقوام کاسی باید گفت که بین مورخان پژوهشگران تاریخ اختلاف نظر زیادی وجود دارد.برخی آنان را از بومیان نخستین لرستان می دانندو عده ی زیادی نیز آنهارا شعبه ای از آریایی ها می پندارند که پیش از دیگر اقوام آریایی یعنی مادها و پارس ها به ایران مهاجرت کردند. و پس از مدتی اقامت در کو ههای قفقاز و سواحل دریای خزر به سلسله رشته کوه های زاگرس پناه برده و در کوههای لرستان ساکن شدند.آنان مهم ترین قبایل کوهستانی زاگرس به شمار می آمدند.که به دام ئاری مشغول بودندو جزو سوارکاران شجاع و جنگ جو محسوب می شدند. و بارها با همسایگان خود از جمله عیلامی ها و بابلی ها در افتادند. حتی آنها توانستنددولت بابل را شکست داده و به مدت شش قرن بر این سرزمین حکومت کنند. حکومت کاسی ها بر بابل در نتیجه شکست از عیلامی ها به پایان رسید و پس از شکست از عیلامی ها به سرزمین کوهستانی خود یعنی لرستان بازگشتند. از روزگار لرستان در دوران هخامنشیان اطلاعات زیادی در دست نیست ولی شواهد نشان می دهد که کاسی ها در دوران حکومت مادها و هخامنشیان همچنان استقلال و اقتدار خویش را حفظ کرده بودند.آورده شده زمانی که شاهانهخامنشی می خواستند به منظور لشکر کشی به سایر نقاط سپاهی را از قلمرو آن ها عبور دهند مجبور به پرداخت باج به روسای این قوم بودند. استان لرستان در دوره ساسانیان از لحاظ تقسیمات کشوری جزو سرزمین پهله یا پهلو محسوب می شد یعنی سرزمینی بعدها توسط اعراب (جبال) خوانده شد. در این دوره لرستان را مهرگان کدک و منطقه غربی آن یعنی پشتکوه یا ایلام را ماسبذان می نامیدند.حکومت سرزمین لرستان همواره به وسیله یک نفر فرماندار از خاندان مهرگان یا مهران اداره می شد. خاندان مهرگان جزو یکی از هفت خانواده ای بود که در تاسیس سلطنت ساسانیان به اردشیر بابکان کمک کرده بودند. پس از فتح نهاوند توسط اعراب مسلمان در سال 21 ه.ق هرمزان اخرین حاکم ساسانی در لرستان به اسارت آنان در آمد و در پی این اسارت وی نزد عمر در مدینه فرستاده شد و بدین ترتیب از نیمه اول قرن یکم تا اواخر قرن سوم هجری اداره استان لرستان نیز مانند سایر مناطق ایران زیر نظر خلفا بود و اخراج آن ها نیز به حاکمان کوفه پرداخت می شد. با روی کارآمدن سلسله آل بویه از نفوذ خلفا در این سرزمین کاسته شده و در فاصله سال ها ی 348تا 406 ه.ق در درون قلمرو آل بویه لرستان به تصرف خاندانی از کردها معروف به برزیکانی در آمد که در تاریخ به آل حسنویه شهرت یافت و موسس این سلسله حسنویه بن حسین برزیکانی بود که در قسمت عمده کردستان کرمانشاه و همدان را تحت کنترل داشت و بعد از وی پسرش بدر جانشین وی شد و لرستان را نیز جزو قلمرو خود ساخت و شهر شاپور خواست یا خرم آباد و دژمشهور آن قلعه فلک الافلاک را پایتخت و مرکز حکمرانی خود قرار داد این سلسله سرانجام در سال 406 ه.ق توسط سلسله آل بویه منقرض شد. در نیمه نخست قرن پنجم هجری ترکان سلجوقی به ایران حمله کردند و در زمان کوتاهی توانستند به حکومت غزنویان و آل بویه در ایران خاتمه دهند.
وجه تسمیه: سرزمینی که اقوام لر در آن سکنی گزیده اند. لر برگرفته از نام طوایفی است که قبل ازورود آریایی ها به این ناحیه وارد شده بودند و بی ارتباطی با اقوام کاسی نیست.
ایلام
براساس منابع تاریخی موجود اقوام ایلامی شاخه ای از اقوامی بودند که حدود پنج هزار سال قبل از میلاد از آسیای میانه به ایران وارد شده ودر جنوب غرب ایران امروزی ساکن شدند و توانستند دولتی مقتدر با قدمت سه هزار ساله یعنی از سال 3500 قبل از میلاد تا 645 قبل از میلاد تشکیل دهند.ایلامیان دولت خود را که شامل خوزستان، اطراف کوههای بختیار، لرستان پشتکوه و انشان یا انزان فارس می شد همزمان با دولت سومری ها تشکیل دادند و شهر شوش را به عنوان پایتخت خود برگزیدند در اوایل حکومت شهرهای اهواز و خایدالو یا همان خرم آباد امروز جزو مهم ترین شهرهای آنان به حساب می آمد اما بعدها سرزمین تحت سلطه شان را تانواحی مرکزی و شرقی ایران گسترش دادند ایلامیان کشور خود را هلتمتو یعنی سرزمین خدا می نامیدند ودر کتیبه های بابلی ایلام را آلامتو یا آلام به معنای کوهستان یا کشور طلوع خورشد ذکر کرده اند همچنین سومری های دشت نشین ناحیه بین النهرین کشور ایلام را ایلام به معنای کشور کوهستانیو اهالی آن را ایلامی یعنی ساکنین مناطق کوهستانی خطاب میکردندواکدی ها هم نام ایلام را از سومری ها اخذ کردند دولت مقتدر ایلام ایلم پس از هزار سال حکومت بالاخره در سال 645 قبل از میلاد با حمله آشور بنی پال – پادشاه آشور – ودستگیری خوم بان کالداش – آخرین شاه ایلام منقرض شد. در دوران حکومت مادها هخامنشیان سلوکیان و اشکانیان این سرزمین به جهت همسایگی با حوزه های همدان کردستان کرمانشاه لرستان و از همه مهم تر قرار گرفتن در کنار شوش خوزستان امروزی دارای آثار تمدن مهمی است. در عهد ساسانیان سرزمین ایلام امروزی را ایالت های مهر جانقذق و ماسبذان تشکیل داده بود که پس از تصرف اعراب مسلمانان آن را سرزمین جبال یا کوهستان نامیدند. ایالت جبال که مرکز آن سیمره بود در دوران حکومت اعراب جزو یکی از سرزمین های تحت حکمتی بغداد وبصره در امد و تا نیمه اول قرن چهارم هجری به حیات خود ادامه داد ولی با وقوع زلزله در سال 334 ه.ق این منطقه برای همیشه از بین رفت و تا دوران قاجاریه اطلاعی از آن در دست نیست اما در دوره قاجاریه با ورود حسین قلی خان ابوقداره به منطقه پشتکوه و پسرش غلامرضا خان به عنوان والی بار دیگر این منطقه را رونق گرفت.
موقعیت جغرافیایی
استان ایلام در منطقه ایی کوهستانی و در حاشیه جنوب غربی رشته کوه زاگرس قرار گرفته است بخش عمده این استان را مناطق کوهستانی و یا تپه های ماهوری تشکیل داده که با شیب تندی به دشت های کم ارتفاع منتهی میگردد. به عقیده زمین شناسان هر چند ناهمواری های کبیر کوه متعلق به رسوبات دوران اول تا چهارم زمین شناسی است ولی زمان شکل گیری آن به دوران دوم و سوم زمین شناسی می رسد از مهم ترین کوه های این استان می توان به رشته کوه کبیر کوه در شمال غرب و جنوب شرق کوه های مانشت در شمال ایلام و بالاخره کوههای شهان بانکول در شمال استان اشاره کرد. استان ایلام به دلیل امتداد دو رشته کوه موازیی کبیر کوه و پشتکوه از شمال تا جنوب شرقی به دونیمه شرقی و غربی تقسیم شده است. از لحاظ شرایط آب و هوایی باید گفت بااین که استان ایلام جزو منطق گرم کشور محسوب می شود ولی به دلیل اختلاف ارتفاع اختلاف درجه حرارت و میزان بازندگی در بخش های شمالی جنوبی و غربی از نظر آب و هوایی به سه منطقه تقسیم می شود. منطقه سردسیری شامل مناطق کوهستانی شمال و شمال غربی منطقه معتدل و سومین منطقه منطقه گرمسیری است که مشتمل بر مناطق غربی و جنوب غربی می شود در کل استان ایلام دارای آب و هوای بیابانی گرم در جنوب و نیمه مرطوب سرد در ناحیه شمالی است که علت آن کوهستانی بودن آن است.
وجه تسمیه: برگرفته از نام تمدن کهن ایلام که در حدود 5000 سال پیش در سرزمین های جنوب غرب ایران زندگی می کردند.
پل گاومیشان
این پل بر روی رودخانه سمیره ساخته شده است پایه های اصلی این پل قطور و مدور بوده و از سنگ های بزرگی تراشیده شده است. این پل موج شکن و طاقچه های مختلفی دارد که بوسیله راهروهای چند پله به هم متصل می شود از این پل به عنوان کاروانسراو سر پناه برای عابرین استفاده می شده است.
تنگه بهرام چوبین
تنگه بهرام از شاهکارهای طبیعی و تاریخی می باشد که در ضلع غربی مسیر جاده دره شهر پل دختر قرار دارد. به این تنگه شکارگاه بهرام هم می گو یند. از جمله آثار ارزنده این تنگه یک قلعه به جای مانده از دوران سامانی است که از سنگ و گچ ساخته شده است
