سمرقند و بخارا کجا هستند؟
قرن‌هاست که سمرقند و بخارا؛ این دو شهر افسانه‌ای، با معماری باشکوه و فرهنگ غنی‌شان، مسافران را به سوی خود دعوت می‌کنند. چنانچه «حافظ شیرین‌سخن»، در وصف زیبایی معشوق خود، سمرقند و بخارا را با خال هندوی معشوقش برابر می‌داند. اگر شما هم به تاریخ و فرهنگ علاقه‌مند هستید، سفر به این دو شهر را از دست ندهید و با ما همسفر شوید.
همه‌چیز دربارۀ کشور ازبکستان
کشور ازبکستان، با قدمتی بیش از 2000 سال قبل از میلاد مسیح، در آسیای میانه قرار دارد و همسایۀ شمالی ماست. مسلمانان%80 جمعیت این کشور را به خود اختصاص داده‌اند. با این همه نظام حکومتی آن سکولار است و زبان روسی همچنان، پرکاربردترین زبان در این کشور است که در مدارس از آن استفاده می‌کنند.
پایتخت و بزرگ‌ترین شهر ازبکستان، «تاشکند» است. این کشور با آب‌وهوای گرم و خشکش، در کنار جادۀ ابریشم قرار دارد و شهرهای مهم و تاریخی آن، سمرقند و بخارا، خیوه، ترمذ و شهر سبز هستند. از لحاظ منابع طبیعی، ازبکستان، چهارمین کشور با ذخیرۀ بزرگ طلاست و هرسال با استخراج 80 تن طلا، جایگاه هفتم را به خود اختصاص داده‌است. این کشور از تولیدکنندگان عمدۀ پنبه در جهان نیز هست.
با سفر به ازبکستان، پرجمعیت‌ترین کشور آسیای میانه، بهتر می‌توانید با آن آشنا شوید.
سمرقند و بخارا کجاست؟
سمرقند و بخارا دو شهر بزرگ، مشهور و تاجیک‌نشین ازبکستان هستند. در واقع؛ سمرقند، دومین شهر بزرگ و مرکز ولایت سمرقند و بخارا، پنجمین شهر بزرگ این کشور و مرکز ولایت بخاراست. در هر دوی آن‌ها،%90 مردم به زبان فارسی تاجیکی صحبت می‌کنند.
تاریخچه‌ای کوتاه دربارۀ سمرقند و بخارا
شهر سمرقند، در سال 2001 به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. قدمت آن، براساس، برخی منابع به دوران پارینه سنگی می‌رسد، اما پژوهشگران بر این باورند که سمرقند در سده‌های هفتم یا هشتم پیش از میلاد مسیح برپا شده‌است.
این شهر کهن به عنوان یکی از مهم‌ترین ایستگاه‌های جاده ابریشم، همواره کانون توجه امپراطوری‌های بزرگ بوده‌است. سمرقند در دوران هخامنشیان پایتخت «ساتراپی سغدیان» بوده و در سال 329 پیش از میلاد توسط «اسکندر مقدونی» فتح شده‌است.
بخارا، دیگر شهر تاریخی آسیای مرکزی نیز قدمتی حدود 2500 سال دارد. این شهر نیز در کنار جاده ابریشم قرار گرفته و یکی از کامل‌ترین نمونه‌های یک شهر قرون وسطایی در آسیای مرکزی است. هستۀ مرکزی بخارا اصالت خود را تا به امروز حفظ کرده و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌است.
چرا سفر به سمرقند و بخارا
اگر بخواهیم به صورت کوتاه بگوییم که چرا به شما پیشنهاد می‌کنیم به سمرقند و بخارا سفر کنید، باید بگوییم:
- وجود تاریخ و پشتوانه‌ای بسیار کهن و غنی
- معماری بی‌نظیر بناهای تاریخی، مساجد باشکوه و کاشی‌کاری‌های زیبا
- قرار گرفتن این 2 شهر در کنار جاده ابریشم
- ثبت آن‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو.
مشهورترین جاهای دیدنی سمرقند
در این مطلب ما قصد نداریم به صورت کامل به جاهای دیدنی سمرقند، اشاره کنیم. بلکه می‌خواهیم به شما یک دید کلی برای سفر به سمرقند و بخارا بدهیم. بنابراین به صورت مختصر به مشهورترین جاهای دیدنی هر شهر اشاره خواهیم کرد. دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری سمرقند عبارت‌اند از:
میدان ریگستان (Registan Square)
قلب تپندۀ شهر باستانی سمرقند، میدان وسیعی به نام « ریگستان» است. این میدان به همراه بناهای اطرافش به دلیل معماری بی‌نظیرشان در سال 2001 در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.
میدان ریگستان با اینکه از دیرباز نقش مهمی در زندگی اجتماعی مردم داشته‌است، اما زمینی پوشیده از شن و ماسه بوده و به همین دلیل به این نام خوانده شده‌است، از این میدان در گذشته، برای برگزاری جشن‌ها، مراسم رسمی حتی دادگاه‌ها استفاده می‌کرده‌اند. با گذر زمان اطراف آن، مدارس باشکوهی ساخته شد و همین امر موجب شد که اهمیت میدان از لحاظ فرهنگی و علمی دوچندان شود.
معماری مدارس اطراف میدان، برگرفته از معماری ایرانی است، کافی است، چرخی در این میدان بزنید تا شاهد کاشی‌کاری‌های زیبا، گچ‌بری‌های ظریف و گنبدهای بلند بر گرفته از هنر و تمدن معماری ایرانی باشید. تأثیر معماری این میدان را می‌توان در بناهای تاریخی مختلف از جمله، «تاج محل هند» و «میدان امام اصفهان» مشاهده کرد.
همانطور که اشاره شد، در اطراف میدان ریگستان، 3 مدرسه شکوه به نام‌های «الغ‌بیگ»، «شیردار» و «طلاکاری» وجود دارد که هرکدام از آن‌ها با وجود معماری خاص و تزییناتش، زیبایی خاص خودشان را دارند.
مدرسه الغ‌بیگ (Ulugh Beg Madrasa)
ساخت مدرسه الغ‌بیگ به دستور « الغ‌بیگ» نوۀ تیمور گورکانی، دانشمند و ستاره‌شناس در سال 796 هجری قمری در اطراف میدان شروع شد و 3 سال بعد در سال 799 به پایان یافت. در این مدرسۀ مستطیل‌شکل، علومی همچون فلسفه، ریاضی، ستاره‌شناسی و الهیات تدریس می‌شد. مدرسه الغ‌بیگ، تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمی و آموزشی در سمرقند نیز بوده است.
معماری مدرسه الغ‌بیگ، ترکیبی از سادگی و زیبایی است. با ورود به آن شما شاهد، حیاط مربعی‌شکل خواهید بود که به اتاق‌های شاگردان و کلاس‌های درس ختم می‌شود. هر اتاق ظرفیت 100 نفر دانشجو دارد. معماری این بنا بسیار نفیس و جذاب است، استفاده از کاشی‌های براق زردرنگ، در کنار فضای دلنشین و ایوان ورودی با 2 مناره بلند، نمایی چشم‌نواز به این مدرسه داده‌است.
مدرسه شیردار (Sher-Dor Madrasah)
یکی دیگر از جاذبه‌های دیدنی سمرقند، مدرسه شیردار است که به دستور « یالانگوتوش بهادر » حاکم وقت این شهر جذاب تاریخی، در سال 991 خورشیدی روی خرابه‌های خانقاه الغ‌بیگ ساخته شد. این مدرسه قرار بود به صورت آینه‌ای دقیقا روبروی مدرسه الغ بیگ در ضلع شرقی ساخته شود. البته هدف از ساخت آن دقیقا، روبروی مدرسه الغ‌بیگ، تنها علاقه به معماری و هنر، نبود. بلکه با هدف رقابت با مدرسه الغ بیگ و ایجاد یک مجموعه معماری بی‌نظیر در میدان ریگستان اتخاذ شد.
با وجود شباهت‌های ظاهری بی‌شمار مدرسه شیردار به مدرسه الغ بیگ، اما؛ معماران در ساخت مدرسۀ جدید از تکنیک‌ها و اصولی استفاده کردند، که در آن زمان مرسوم نبود و همین امر موجب شد تا سرعت ساخت‌وساز آن به طرز چشمگیری افزایش یابد.
در سردر ورودی این مدرسه، 2 شیر طلایی بر بالای ایوان ورودی مدرسه وجود دارند که خورشیدی را بر پشت خود حمل می‌کنند. وجود این دو شیر موجب شد تا نام مدرسه به شیردار بین مردم رواج یابد. هرچند نامی که حکومت انتخاب کرده‌بود، این نبود.
مدرسه طلاکاری (Tilya Kori Madrasa)
مدرسه طلاکاری نیز از جمله جاهای دیدنی سمرقند محسوب می‌شود که در قرن هفدهم میلادی با معماری بی‌نظیر و خیرهکننده ساخته شده‌است. امیر سمرقند، یالانگوتوش بهادر، 10 سال پس از ساخت مدرسۀ شیردار، تصمیم گرفت، این بنا را در نزدیکی میدان ریگستان بسازد. ساخت آن در سال 1025 خورشیدی، روی ویرانۀ کاروانسرای الغ‌بیگ آغاز شد و 14 سال زمان برد تا نهایتا در سال 1039 هجری خورشیدی به پایان یافت.
از جمله ویژگی‌های بارز این مدرسه، معماری بسیار زیبا و منحصربه فرد آن است. استفاده از طلا برای تمامی نقاشی‌های دیواری این بنا، به‌گونه‌ای است که هر بازدیدکننده‌ای را مجذوب عظمت و شکوه خود می‌کند. نام این مدرسه نیز به همین علت انتخاب شده‌است.
مهم‌ترین جاهای دیدنی بخارا
همانطور که اشاره شد، در این قسمت، قرار نیست ما لیستی کامل از پربازدیدترین جاهای دیدنی بخارا را به شما معرفی کنیم. بلکه مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری بخارا عبارت‌اند از:
مناره کالیان بخارا
در میان بناهای تاریخی و چشم‌نواز بخارا، « منارۀ 46.5 متری کالیان» یکی از نمادهای بسیار مشهور و معتبر این شهر است که در گذشته، یکی از بلندترین مناره‌های جهان نیز بوده‌است.
قرن یازدهم، نقطه آغازین ساخت این منارۀ بلند است. در آن زمان، کالیان، بلندترین منارۀ آسیای میانه، همچون فانوسی مردم را به سمت مسجد هدایت می‌کرد. با گذر زمان این مناره، تبدیل به یک برج دیدبانی شد تا مسیر بخارا را به کاروان‌های تجاری و زائران نشان دهد و شهروندان بتوانند با کمک آن، از حملۀ دشمنان آگاه شوند.
ارگ قدیمی بخارا
بزرگ‌ترین برج و باروی این شهر «ارگ بخارا» تا سال 1920 توسط روس‌ها استفاده می‌شد. این بنا که قدمتی 1500 ساله دارد، نه تنها یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر کهن، بلکه گنجینه‌ای از تاریخ و معماری ایران زمین است.
براساس شواهدی که باستان‌شناسان به دست آورده‌اند، این بنا از قرن پنجم میلادی تا کنون، بارها بازسازی شده‌است. تراس وسیع آن، زمانی جایگاه ویژه برای شاهان بوده تا از طریق آن به اعلام رویدادهای عمومی، اطلاعیه‌ها و حتی تماشای اعدام‌ها بپردازند. امروزه نیز این تراس، چشم‌اندازی بی‌نظیر از شهر بخارا را برابر چشمان شما به نمایش می‌گذارد. در وسط ارگ نیز میدان بزرگی وجود دارد که قدمت آن به قرن دوازدهم بر می‌گردد و زمانی، بازار بوده‌است. باروهای این ارگ نیز در قرن هجدهم ساخته شده‌اند.
در دورۀ سامانیان در این منطقه، کتاب‌خانۀ بسیار بزرگ با کتاب‌های زیاد و معتبر وجود داشته که ابوعلی سینا نیز از آن‌ها استفاده می‌کرده‌است.
وقتی وارد این ارگ قدیمی ذوزنقه‌ای شکل می‌شوید، شاهد دیوارهای بلند و برج و باروهای استواری خواهید بود که نشان از شکوه و عظمت این بنای 3.5 هکتاری دارد. در دل ارگ، بناهای تاریخی متعددی وجود دارد که مهم‌ترین آن، « مسجد چهل دخترون» است که با معماری بی‌نظیرش تحسین شما را بر می‌انگیزد.
آرامگاه اسماعیل سامانی
«آرامگاه اسماعیل سامانی» که به آرامگاه سامانیان نیز شهرت دارد، از جمله جاهای دیدنی بخارا و مهم‌ترین و قدیمی‌ترین آرامگاه ایرانی تاریخ‌دار است که در قرن نهم میلادی ساخته شده‌است. بنا به گفتۀ « آرتور آپهام پوپ»، این بنا، یکی از بهترین‌های ایران است. آرامگاه سامانیان، چون سال‌ها به صورت تصادفی در زیر انبوه خاک و گل بوده و تا سال 1930 کسی از وجودش اطلاعی نداشته، آسیب چندانی ندیده و سالم است.
این بنا، نخستین بنای گنبدی آرامگاهی دورۀ اسلامی و از اولین و قدیمی‌ترین مقابر جهان اسلام به حساب می‌آید. معماری بی‌نظیر آن، آجرکاری پیچیده و ظریف، گنبد باشکوه و تزیینات هندسی آن، همه از جمله، ویژگی‌های برتر این آرامگاه به حساب می‌آیند. این بنای مکعبی‌شکل، درون یکی از پارک‌های بخارا واقع شده‌است.
بهترین زمان سفر به سمرقند و بخارا
بهترین زمان سفر به سمرقند و بخار اوایل فصل بهار و پاییز است. با توجه به وضعیت آب‌وهوایی ازبکستان که گرم و خشک است، در این فصول، وضعیت هوا، بهتر و مطبوع‌تر است. بنابراین اگر قصد سفر به ازبکستان را دارید، پیشنهاد می‌کنیم در این 2 فصل اقدام کنید و از گشت‌وگذار در شهر، لذت ببرید.
به مطالعه ادامه دهید: علم کوه کجاست و مسیرهای صعود به آن کدام‌اند؟
سخن آخر
در این مطلب سعی کردیم به شما برای سفر به سمرقند و بخارا، یک نگاه کلی بدهیم و شما را با تاریخ سمرقند و بخارا و برخی از معتبرترین جاهای دیدنی آن‌ها آشنا سازیم. اگر قصد سفر به سمرقند و بخارا دارید، بهتر است با همکاران ما در آرندتور تماس بگیرید تا اطلاعات بیشتری در این باره کسب کنید. کافی است؛ با ما تماس بگیرید تا تجربه‌ای متفاوت و لذت‌بخش را تجربه کنید.
شیوا هراتی
کلمات، بخش مهمی از دنیای من هستند. همیشه با خودم فکر می‌کنم، شاید معنای حضورم در این جهان بی‌پایان، سفر به دنیای کلمات باشد. من با واژه‌ها، زندگی می‌کنم. از زمانی‌که در مدرسه، نخستین انشای زندگی‌ام را نوشتم، عاشق این حرفه شدم و در تمامی سال‌ها فعالیت در حوزه محتوا، دغدغه‌ام نوشتن به زبان ساده و روان، همچون اسمم بوده‌است.