طاق شیرین و فرهاد؛ عاشقانه‌ای در دل سنگ
مگر می‌شود به نام "طاق شیرین و فرهاد"اشاره کنیم و ذهنمان روانۀ داستانِ عاشقانۀ «شیرین و فرهاد» نشود؟ این بنای تاریخی که قدمتش به هزاران سال پیش باز می‌گردد، یک بنای ثبت شده در فهرست آثار ملی استان ایلام است. فلسفۀ نهادینه شده در پشت این طاق قدیمی تاریخی، حکایتی را نزد مردم به یادگار گذاشته‌است که در ادامۀ مطلب به آن اشاره می‌کنیم. پس همچنان همراه ما باشید.
طاق شیرین و فرهاد کجاست؟
اگر بخواهیم به موقعیت جغرافیایی طاق شیرین و فرهاد، این بنای تاریخی مربعی شکل اشاره کنیم، باید بگوییم این بنای سنگی یکی از جاذبه‌های تاریخی و دیدنی استان ایلام، در شهرستان «ایوان»، بخش «زرنه»، در پای دامنۀ شرقی ارتفاعات صخره‌ای از نوع سنگ‌های لاشه‌ای واقع شده‌است. برای دسترسی به این منطقۀ گرمسیری باید از روستای «چهل زرعی» و «تنگ کوشک» عبور کنید.
پیشینۀ نام طاق شیرین و فرهاد
طاق شیرین و فرهاد؛ یک نام مشهور و آشنا برای هر ایرانی است. این بنای سنگی که در قلب کوه‌های زاگرس استان ایلام قرار دارد، براساس افسانه‌های محلی، توسط فرهاد در نصف روز ساخته شده‌است. دلیل ساخت این بنا نیز به این مسئله بر می گردد که شیرین از این منطقه می‌گذشته و یک ساختمان برای خواب شبانه نیاز داشته‌است. این موضوع به گوش فرهاد رسیده و این طاق را در نصف روز می‌سازد. به همین دلیل بسیاری از افراد منطقه، به ویژه سالخوردگان، به این طاق سنگی، «طاق شیرین» می‌گویند.
11 ویژگی متمایز طاق شیرین و فرهاد
در این قسمت به مهم‌ترین ویژگی‌های طاق شیرین و فرهاد در شهر ایوان اشاره می‌کنیم. با ما همراه باشید تا با برخی از قابلیت‌های منحصربه فرد این بنای سنگی آشنا شوید:
1. پنهان در دلِ کوه
تصور کنید که یک بنای تاریخی قدیمی، به مدت هزاران سال در دل کوه پنهان شده و منتظر است تا روزی کشف شود. طاق فرهاد و شیرین، این گنجینۀ تاریخی، نمونه‌ای از چنین بنایِ باشکوهی است که در سال 1379 در حین یک عملیات پژوهش و مرمت، از زیر انبوه سنگ و شن از زیر خاک بیرون آمد.
2. اتاقکی اسرارآمیز
طاق شیرین و فرهاد ایوان، یک اتاقک نیمه‌زیرزمینی است که در دل کوه قرار دارد. این اتاقک کوچک با دیوارهای سنگی و سقف گنبدی شکل، فضای مرموز و تاریخی را به وجود آورده‌است. در داخل آن، یک درب کوچک در دیوار شمالی قرار دارد که نورِ کمی را به داخل فضا منعکس می‌کند. همچنین، ورودی اصلی اتاقک در جنوب شرق قرار دارد و با سنگ‌های بزرگ پوشیده شده است.
3. معماری بی‌نظیر
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد طاق شیرین، روش ساخت آن است. سازندگان این ساختمان، با دقت بسیار، سنگ‌ها را تراشیده و به گونه‌ای خاص روی هم قرار داده‌اند تا این طاق مستحکم و پایدار شود. جالب است که بخش عظیمی از طاق، در دل کوه قرار دارد و فقط بخش خارجی آن، مثل سقف و اطراف درب، قابل مشاهده هستند. این روش ساخت، نشان از دانش و مهارت فراتر از حد زمان سازندگان این بنا در دورۀ ساسانیان دارد.
4. تاق آهنگ، نماد دوره ساسانیان
نوع تاقی که در ساخت این بنا استفاده شده، به نام تاق آهنگ یا گهواره‌ای شهرت دارد. این نوع تاق، یکی از ویژگی‌های معماری دوران ساسانیان است و در بسیاری از ساختمان‌های تاریخی آن دوران مشاهده می‌شود. استفاده از این نوع تاق در بنای تاریخی فوق، نشان‌دهندۀ زمان ساخت آن است.
5. رازهای نهفته در دل سنگ
روش ساخت طاق شیرین بسیار جالب است. سازندگان این بنای سنگی، با بهره‌گیری از شیب طبیعی کوه، بیش از نیمی از آن را درون کوه ساخته‌اند. این کار نه تنها باعث استحکام بیشتر بنا می‌شود، بلکه آن را از نظر دشمنان نیز پنهان می‌کند.
6. رازهایی که هنوز بیان نشده‌اند
با وجود تمام مطالعات و تحقیقاتی که روی طاق شیرین و فرهاد انجام شده‌است، هنوز رازهای زیادی دربارۀ آن وجود دارد. کارشناسان هنوز دقیق نمی‌دانند که هدف اصلی از ساخت این بنا چه بوده و چه افرادی در ساخت آن سهیم بوده‌اند؟ آیا واقعا او را فرهاد ساخته است؟ حتی ممکن است، این ساختمان یک عبادتگاه یا یک پایگاه نظامی باشد!
7. هنر بی‌بدیل سنگ‌تراشی
یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز طاق شیرین، سنگ‌های حجیم و تراش‌خوردۀ آن است که بنا با آن‌ها ساخته شده‌است. این سنگ‌ها بدون هیچ ملاتی، به صورت خشکه‌چین و با دقتی شگفت‌انگیز روی هم قرار گرفته‌اند. جالب است؛ بدانید که برای ساخت این بنا، سازندگان مجبور شده‌اند بخشی از تپه را برش دهند تا بتوانند بنایی مستحکم و پایدار بسازند.
8. راز معماری بی‌نظیر
معماران این ساختمان با محاسبات دقیق هندسی و معماری، توانسته‌اند تنها با ۱۷۵ قطعه سنگ، دیوارها و تاق گهواره‌ای بنا را بسازند. سنگ‌های استفاده شده در هر رج، به یک ارتفاع تراشیده شده‌اند و بدون هیچ چسب یا چفت و بستی به صورت دقیق روی هم قرار بگیرند. بزرگترین سنگ استفاده شده در این ساختمان، در بالای سردر قرار دارد و کوچک‌ترین آن‌ها در دیوار مشخص است.
9. سادگی و شکوه در کنار هم
فضای داخلی طاق شیرین و فرهاد بسیار ساده و یکنواخت است و هیچ‌گونه تزیینی در آن دیده نمی‌شود. با این حال، همین سادگی و عظمت سنگ‌ها، به بنا زیبای خاصی بخشیده است. احتمالاً کف بنا نیز با سنگ‌های لاشه‌ای پوشیده بوده‌است.
10. پشتِ‌بام پلکانی شکل
یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌های طاق شیرین و فرهاد، وجود پشت بام با فرم پلکانی است. برعکس بسیاری از ساختمان‌های تاریخی دوره ساسانی که سقف‌های هلالی دارند، طاق شیرین، یک پشت بام صاف با فرم پلکانی است. این ویژگی طاق شیرین و فرهاد، مهم‌ترین وجه تمایز آن با سایر طاق‌های هلالی‌شکل است.
اگر به پشت بام این بنا با دقت تماشا کنید، متوجه می‌شوید که هر ردیف سنگ در مقایسه با ردیف زیرین، کمی به سمت داخل عقب‌نشینی کرده‌است. این کار نه تنها زیبایی بصری بنا را دوچندان می‌کند، بلکه استحکام بنا را دوچندان می‌کند. روی سنگ‌های ردیف آخر نیز بست‌های فلزی قرار دارد که برای محکم‌کردن جای سنگ‌ها از آن استفاده شده‌است.این جزئیات نشان می‌دهد که معماران این بنا، به کوچک‌ترین نکات فنی نیز توجه می‌کردند.
11. دیواری برای محافظت از تاریخ
برای حفاظت از تاریخ، یک دیوار به طول ۸ متر و ارتفاع ۱٫۵ متر در بخش غربی پشت بام ساخته شده است. این دیوار از قلوه سنگ رودخانه‌ای و ملات شفته ساخته شده، در گذر زمان چندین بار تعمیر شده است.
بهترین زمان سفر به طاق شیرین و فرهاد
طبیعت در 2 فصل بهار و پاییز اغلب؛ زیباترین مناظر را در اختیار ما می‌گذارد. برای سفر به این منطقه نیز پیشنهاد می‌کنیم در بهار و اوایل پاییز را انتخاب کرده و به استان ایلام بروید تا در کنار بازدید از طاق شیرین، از هوای متعادل و مناظر طبیعی خاص آن نیز لذت فراوان ببرید.
سخن آخر
همانطور که اشاره کردیم، طاق شیرین و فرهاد، یک بنای تاریخی و افسانه‌ای در شهرستان ایوان، استان ایلام است. بر اساس افسانه‌ها، این طاق زیبا توسط فرهاد عاشق برای معشوقه‌اش شیرین ساخته شده‌است. این بنای سنگی ویژگی‌های منحصربه فرد متنوعی دارد که در این مطلب به آن‌ها اشاره کردیم. اما متمایزترین آن‌ها پشت‌بام صاف و پلکانی بنا است.
طاق شیرین در سال 1379، کشف و به ثبت ملی رسید. اگر به تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم با تور ایلام آرندتور برای کسب یک تجربۀ ناب همراه شوید.
شیوا هراتی
کلمات، بخش مهمی از دنیای من هستند. همیشه با خودم فکر می‌کنم، شاید معنای حضورم در این جهان بی‌پایان، سفر به دنیای کلمات باشد. من با واژه‌ها، زندگی می‌کنم. از زمانی‌که در مدرسه، نخستین انشای زندگی‌ام را نوشتم، عاشق این حرفه شدم و در تمامی سال‌ها فعالیت در حوزه محتوا، دغدغه‌ام نوشتن به زبان ساده و روان، همچون اسمم بوده‌است.