سفر به ایلام و تمدن 10 هزار ساله

تور ایلام، کرمانشاه بیستون

بسیاری از افرادی که با تاریخ آشنایی دارند، با نام عیلام آشنا هستند. به نظر ما در وبلاگ آرندتور، بهترین کار، برای آشنایی بیشتر با استان ایلام، عروس زاگرس بهتر است به این استان سفر کرد و جاهای دیدنی استان ایلام و طبیعت زیبای آن را از نزدیک بازدید کرد.

استان ایلام کجاست؟

استان ایلام یکی از استان‌های کشور در غرب ایران است این استان آب و هوایی کوهستانی و نیمه گرم دارد. شمال آن آب و هوایی کوهستانی دارد. اما جنوبش، دشت‌های وسیع دارد. استان ایلام، بیش از 90 درصد منابع نفتی و گاز غرب کشور را تأمین می‌کند. ایلام دومن استان در منابع نفت و جایگاه سوم منابع گاز کشور است. این استان پس از استان خوزستان، طولانی‌ترین مرز بین المللی را با کشور عراق دارد.

پیش از دوره رضاشاه به این ناحیه، لرستان پشتکوه می‌گفتند.

وجه تسمیه ایلام چیست؟

همانطور که اشاره شد، پیش از دوره رضاشاه پهلوی به این ناحیه، لرستان پشتکوه می‌گفتند. پس از شکست مسلحانه والیان و ایلات لر و تسلط حکومت مرکزی بر این ناحیه، در سال 1307 خورشیدی با تصویب هیأت وزیران و به منظور یادآوری عظمت و شکوه تمدن عیلام، نام روستای "حسین آباد" را ایلام گذاشتند.

ایلام در واقع شکل نادرستی از واژه سامی عیلام به معنای جای بلند و منطقه کوهستانی است. به منظور پرهیز از حرف "ع" عربی، این تغییر املا، رخ داد.

آب و هوای استان ایلام

استان ایلام به 3 منطقه آب و هوایی تقسیم شده‌است:

• بخش شمالی و شمال شرقی ایلام، آب و هوایی سرد و کوهستانی با زمستان‌های طولانی دارد.
• بخش میانی ایلام، آب و هوایی معتدل دارد.
• جلگه‌های غرب و جنوب غربی ایلام، آب و هوایی گرمسیری دارد.

جاهای دیدنی استان ایلام

1.غار طبیعی زینگان

یکی از محبوب‌ترین جاهای دیدنی استان ایلام، غار طبیعی زینگان است. این غار در شهرستان مهران، بخش صالح آباد و 52 کیلومتری شهر ایلام قرار دارد. یکی از بهترین زمان سفر به این غار، فصل تابستان است.

نکته‌ی مهمی که در مورد این منطقه به آن می‌توان اشاره کرد، این است که غار طبیعی زینگان، در واقع یک تنگه روباز است که مردم محلی سالهاست به آن لقب غار داده‌اند. از آنجا که مردم محلی این تنگه را به عنوان غار می‌شناسند، نام غار طبیعی زینگان، برای آن، حفظ شده‌است. در غار طبیعی زینگان، شما شاهد صدها متر آب فراوان، دهلیزهای آبگیر و قندیل‌های متعدد هستد. در این غار، شمیم عطر سبزه و گل نیزارها، شما را سرمست خواهد کرد. برخلاف منطقه که آب و هوای گرمی دارد. زمانیکه وارد این غار زیبا می‌شوید، اختلاف دمای داخل غار با فضای بیرون، حدود 20 درجه سانتی‌گراد است

به غار طبیعی زینگان، غار بهشت می‌گویند.

2.تنگ کافرین ایلام

یکی از خاص‌ترین جاهای دیدنی ایلام، تنگ کافرین است که در شهرستان "بدره" واقع شده‌است. تنگ کافرین از چندین چشمه و کوه‌های مرتفع«کبیرکوه» تشکیل شده و آب‌های جاری آن به رودخانه «سیمره» می‌ریزد.

طول تنگه کافرین 2 کیلومتر بوده و اختلاف ارتفاع آن با سطح دریا تقریبا 700 متر است. یکی از نقاط گردشگری که در نزدیکی تنگه قرار دارد، برکه آب زمزم و زیارتگاه «جابر» است.متداول‌ترین تفریحی که در این تنگه انجام می‌شود، قایق سواری است.

تنگ کافرین به قدری زیباست که شما در لحظه‌ی اول احساس خواهید کرد، به یکی از کشورهای مدرن اروپایی سفر کرده‌اید و یا در حال تماشای یک تابلوی زیبا هستید.

3.تنگه رازیانه ایلام

یکی از جاهای دیدنی استان ایلام، که در دامنه ارتفاعات «کبیرکوه» قرار دارد، تنگه رازیانه است. این تنگه، در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و در کنار جاده ایلام-دره شهر واقع شده و یک محل تفریحی برای گردشگران است.

تنگه رازیانه 3 کیلومتر طول و 5 متر عرض دارد. دیوارهای تنگه 30 تا 15 متر ارتفاع دارند. در میان این تنگه‌ی شگفت انگیز، رودی عبور می‌کند که زیبایی منطقه را دوچندان کرده‌است. این رود از سراب گرو سرچشمه گرفته‌است. در تنگه رازیانه، شما شاهد انبوهی از گل‌های زرد رازیانه هستید. همین امر سبب شده تا به این تنگه، تنگه رازیانه بگویند.

تنگه‌ی رازیانه، یک فضای بسیار مناسب برای تحقیقات در زمینه محیط زیست، هیدرولوژی و زمین شناسی است.

4.پل گاومیشان ایلام

یکی از شاهکارهای دوران ساسانیان، پل گاومیشان است که در فاصله 10 کیلومتری شهر دره لرستان و ایلام روی رودخانه سیمره قرار دارد. این اثر تاریخی در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران در آمد.

پل گاومیشان یکی از جاهای دیدنی استان ایلام است. یکی از شاخص‌ترین ویژگی این پل، عرض دهانه‌ی یکی از طاق‌هاست که در معماری باستان به عنوان عریض‌ترین پل از آن یاد می‌کنند.

5.شهر تاریخی ماداکتو ایلام

یکی از جاهای دیدنی استان ایلام، شهر تاریخی ماداکتو است که با قدمتی 1400 ساله، به اواخر دوره ساسانی و اوایل قرون اولیه اسلامی، باز می گردد. در این شهر،  بزرگ‌ترین زمین لرزه جهان رخ داده و جزء نخستین آثار ثبت شده در فهرست ملی کشور است. شهر تاریخی ماداکتو، بزرگ‌ترین محوطه تاریخی اسلام به وسعت 200 هکتار در استان ایلام و یکی از جاهای دیدنی سیمره است.

در واقع نام پیشین دره شهر، سیمره و نام پیشین سیمره، ماداکتو بوده‌است.

6.تنگه بهرام چوبین ایلام

تنگه بهرام چوبین، یک مکان بسیار مناسب برای بهرام بوده که از آن، برای تفریح و خوش‌گذرانی، پناه گرفتن و زندگی استفاده می‌کرده‌است. روی صخره‌های تنگه، دیوارهایی از جنس سنگ و گچ، بهرام ساخته بود که به مانند دژی مستحکم از آن در برابر خسروپرویز، محافظت می‌کردند. وقتی به این صخره‌های عظیم و مرتفع نگاه می‌کنید، این سوال ذهنتان را در گیر خواهد کرد که چگونه توانسته‌اند، مصالح را به بالای صخره‌ها برده و دیواری روی آنها بسازند؟!

یکی از مهم‌ترین آثار به جای مانده از تنگه چوبین، 4 عدد، آب انبار است. در داخل این آب انبارها، آب آشامیدنی وجود دارد.

7.کوه قلاقیران ایلام

یکی از مهم‌ترین و بهترین جاهای دیدنی استان ایلام، کوه قلاقیران است که در 3 کیلومتری شمال شهر ایلام قرار دارد و ارتفاع آن 2152 متر است. کوه قلاقیران، نماد استواری شهر ایلام است و طرح زیبای میدان آزادی تهران، از این کوه الهام گرفته‌است.

در نزدیکی کوه قلاقیران یک اثر تاریخی از دوره ساسانیان باقی مانده که در تاریخ 9 اردیبهشت 1382 خورشیدی به ثبت ملی رسید.

8.دریاچه دوقلو سیاه گاو ایلام

دریاچه دوقلو سیاه گاو، یکی دیگر از جاهای دیدنی استان ایلام است که در شهرستان «آبدان» استان ایلام واقع شده‌است. این دریاچه، تنها دریاچه‌ی دوقلوی کشور است که در بینشان، یک رودخانه 10 متری به نام «سیاه گاو» وجود دارد که این دو را به یکدیگر وصل می‌کند. دریاچه اولی با اندکی اختلاف در قسمت بالایی دریاچه دوم قرار دارد. طول این دو دریاچه 70 متر و عرض توسعه بین این دو دریاچه، نزدیک به 8 متر و عمق هر دریاچه 3 متر است. در سفر به ایلام حتما از این منطقه دیدن کنید.

قدمت دریاچه دوقلو سیاه گاو، به هزاران سال پیش بر می‌گردد.

9.نقش برجسته گل گل ملکشاهی ایلام

قدمت نقش برجسته گل گل ملکشاهی، به تمدن آشوری بر می‌گردد. این سنگ نوشته، یکی از جاهای دیدنی استان ایلام است که در میان تنگه‌ای بزرگ و صخره در یک جعبه مشبک قرار دارد. نقش برجسته گل گل ملکشاهی، پیکره یک سرباز آشوری با کلاه خود و ماه و ستاره است. در قسمت پایینی آن، سه سطر به خط میخی و به زبان آشوری نوشته شده‌است.  این اثر در 6 دی ماه سال 1355 شمسی به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

نقش برجسته گل گل ملکشاهی قدمتی برابر با 3 هزار سال دارد و در دوره آشوری به خط میخی نوشته شده‌است.

10.چشمه قیر دهلران ایلام

هربار که نام چشمه می‌شنوید، به یاد چه چیزی می‌افتید؟ آبی زلال که در حال جریان است؟ چشمه قیر دهلران منظره‌ای کاملا متفاوت از آنچه که شما تصور می‌کنید، در برابر چشمان شما ظاهر می‌کند. چشمه‌ای از قیر سیاه!

چشمه قیر دهلران یکی از جاهای دیدنی استان ایلام است که به جای آب از دل زمین قیر بیرون می‌آید! این چشمه در 7 کیلومتری شهرستان دهلران قرار دارد، دمای آب آن 37 درجه سانتیگراد است و مواد نفتی از میدان‌های نفتی زیزمینی منطقه دهلران با آن ترکیب شده و به صورت قیر مذاب خارج می‌شود.

تنها چشمه قیر ایران، چشمه قیر دهلران است که قدمت آن به هزاران سال پیش بر می‌گردد.

11.دره ارغوان

یکی از جاذبه‌های گردشگری استان ایلام که بسیار جذاب و چشم نواز هست، دره ارغوان است. این دره در فاصله 3 کیلومتری شمال شرقی شهر ایلام قرار دارد. بهترین مناظر دره ارغوان را می‌توانید در اردیبهشت ماه ببینید که اغلب درختان به رنگ صورتی درآمده‌اند.

دره ارغوان وسعتی برابر با 170 هکتار دارد و میزبان گونه‌های نایاب و یا در حال انقراضی همچون، ارغوان و گونه‌های همراه شامل بلوط، دافنه، کیکم و زالزالک است.

12.طاق شیرین و فرهاد

یکی از بناهای تاریخی و اصیل ساسانیان ایلام، طاق شیرین و فرهاد است. علت نام گذری آن بنا به روایاتی که افراد محلی می‌گویند، ساخت نصف روزه آن توسط فرهاد، برای شیرین است. طاق شیرین و فرهاد به شکل مربع بوده و در دامنه کوه قرار دارد. ابعاد این بنا 220*290*320 سانتی‌متر است. این بنا بدون هیچ گونه ملاتی توسط سنگ‌های تراشیده شده، ساخته شده و سقف آن مسطح است.

طاق شیرین و فرهاد در سال 1381 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

13.قلعه والی ایلام

یکی از جاهای دیدنی شهر ایلام که بسیار مهم نیز هست، قلعه والی است. این قلعه در سال 1326 هجری قمری  به فرمان «غلامرضا خان والی»، در محله‌ای به نام «حسین آباد فیلی» که به آن «ده بالا» می‌گفتند، ساخته شد.

قلعه والی وسعتی برابر با 4687 مترمربع و زیربنایی برابر با 1464 مترمربع دارد. مصالح به کار رفته در این قلعه تاریخی شامل سنگ، آجر، کاشی، گچ و چوب است. این قلعه در سال 1385 خورشیدی، تبدیل به موزه مردم شناسی ایلام شد.

قلعه والی یا موزه مردم شناسی شهر ایلام یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر است که هرساله، گردشگران زیادی به بازدید از آن می‌آیند.

غذاهای خوشمزه استان ایلام

در استان ایلام مردم گیاهان کوهی که دارای خواص دارویی و خوراکی است، در غذاهای بومی و محلی خود زیاد استفاده می کنند. به طور مثال پونه کوهی و « پورچگ» که همان تره کوهی است برای غذاهای سنتی خود زیاد استفاده می‌کنند. در این قسمت چند غذا و عصرانه محلی ایلام را به شما معرفی خواهیم کرد. پس همراه ما باشید:

• آش تُرخینه

آش ترخینه، یکی از غذاهای گرم و پرانرژی استان ایلام است که در استان‌های همجوار نیز پخته می‌شود. مواد لازم برای تهیه این غذا که نوعی آش است، یک جور سبزی بومی به نام شلم، آب انار، گوجه ‌فرنگی، گندم، پونه‌ ی کوهی، نعناع، ترخون، پیاز و مایه‌ی خمیر است. این غذا را در فصول سرد سال می‌خورند.

آش تُرخینه یکی از غذاهای محلی استان ایلام است که در فصل زمستان در این منطقه و استان‌های پیرامون همچون کرمانشاه و کردستان نیز پخته می‌شود.

• آبگوشت بامیه

آبگوشت بامیه از جمله غذاهای اصیل و سنتی استان ایلام است که با بامیه، گوجه‌فرنگی رنده‌ شده، گوشت گوسفند، پیاز، رب گوجه‌فرنگی، نمک، فلفل سیاه، زردچوبه و ادویه تهیه می‌شود. این غذا، شهرتی در استان های دیگر ندارد، ولی بسیار خوشمزه است.

آبگوشت بامیه، یک غذای آبکی لست که همراه با نان تازه، سبزی خوردن و انواع ترشی خورده می‌شود.

• ماسوا یا آش دوغ

یکی از لذیذترین غذاهای محلی ایلام، ماسوا یا آش دوغ است. این آش با برنج، دوغ، پیاز، پونه، روغن حیوانی، نمک و زردچوبه تهیه می‌شود.

آش ماسوا در واقع «آش ماست با» بوده و با در اینجا به معنای «آش» است. در گویش کردی و لری لفظ «با»، به «وا» تلفظ می‌شود و این واژه از «ماست با» به «ماست وا» تغییر یافته که در گذر زمان، حرف «ت» نیز حذف شده و نام آش به «ماسوا» تغییر یافته‌است.

• شله امیری

یکی دیگر از غذاهای محلی ایلام، شله امیری است. این غذا بسیار لذیذ بوده و از ترکیب ماش، برنج محلی (برنج عنبر بو)، پیاز، روغن محلی، نمک و فلفل تهیه شده‌است.

• خورشت تره کوهی

خورشت تره کوهی، یکی دیگر از غذاهای محلی استان ایلام است که ظاهرش بسیار شبیه قرمه سبزی است، در ترکیبات این غذا، از گوشت گوسفندی، لپه (لوبیا قرمز یا لوبیا سفید)، روغن حیوانی، تره‌ کوهی، رب‌ گوجه‌فرنگی، پیاز، نمک، فلفل، زردچوبه و ادویه‌ مخصوص بومی استفاده شده‌است.

خورشت تره کوهی نیز به مانند قرمه سبزی با برنج سرو می‌شود.

• گوجه پلو

گوجه پلو، یکی از غذاهای مشهور و ساده است که اهالی استان‌های دیگر ایران نیز اغلب آن را پخته و به دمی گوجه می‌شناسند. برای پختن این غذای خوشمزه زمان زیادی نیاز نیست. مردم ایلام نیز این غذا را با گوجه‌های بزرگ و آبدار محلی، برنج و رب گوجه ‌فرنگی، پونه‌ی کوهی، پیاز، کره و روغن محلی می‌پزند.

دمی گوجه یا گوجه پلوی ایلامی را با ماست و سبزی خوردن میل می‌کنند.

• مَکش

برنج یکی از غذاهای پرمصرف ما ایرانیان است. مَکش نیز یک غذای محلی و بسیار پر طرفدار ایلام است که با برنج پخته می‌شود. در این غذا از، برنج محلی (عنبر بو)، روغن محلی (دان)، پیاز (به دو صورت پیاز داغ و پیاز خام)، زردچوبه، آلو بخارا، کشمش پلویی، نمک، فلفل و ادویه محلی استفاده می‌شود.

مکش شباهت زیادی به دمپختک دارد.

• گوجه پونه

یکی از غذاهای بسیار خوشمزه ایلامی‌ها که آن را به عنوان عصرانه و یا صبحانه میل می‌کنند، گوجه پونه است. این غذا را در گذشته چوپان‌ها می‌پختند. مواد اولیه آن عبارتند از: گوجه‌فرنگی، پونه کوهی، پیاز، ادویه و روغن محلی

• قاورمه مرغ

قاورمه مرغ، یکی دیگر از غذاهای اصیل ایلامی‌هاست که بسیار خوشمزه بوده و مواد اولیه آن عبارتند از مرغ تکه شده، پیاز نگینی خرد شده، سیب زمینی نگینی خرد شده، ادویه، روغن محلی و کره!

• کپه ایلامی

یکی دیگر از غذاهای محلی ایلام، کپه ایلامی است که شباهت زیادی به کوفته دارد و در کشورهای عربی نیز سرو می‌شود. ماده‌ی اصلی تشکیل دهنده کپه ایلامی، برنج عنبربو است. مواد اصلی این غذا عبارتند از: گوشت چرخ کرده، سیب زمینی، کشمش، پیاز، رب گوجه فرنگی و سبزیجات معطر!

شیرینی های سنتی ایلام

1.کله کنجی

کله کنجی یا گمکه یکی از شیرینی‌های محلی منطقه است که در شب چله و عید نوروز آن را آماده می‌کنند. این شیرینی، در واقع نوعی حلواست که با خرمای خشک و کنجد درست می‌شود.

کله کنجی طبع گرمی دارد و یک میان وعده خوشمزه در روزهای گرم سال است.

2.برساق

برساق یکی از شیرینی‌های محلی ایلام که با زیره، رازیانه کوبیده شده، آرد ذرت و گندم، روغن، شکر، هل، شیر، گلاب، دارچین، تخم‌مرغ و نمک درست شده و می توان آن را در روغن داغ یا فر درست کرد.

برساق را در تابه و روی روغن داغ می توان سرخ کرد.

3.شلکینه

شلکینه، کزینکه یا نان چزنک، یکی از شیرینی‌های محلی ایلام است که مردم ایلام آن را در مهمانی‌ها و در فصول مختلف سال به‌خصوص بهار سرو می‌کنند. خمیر نان از آرد، زردچوبه، نمک، خمیر مایه و آب ساخته شده‌است. این نان، به‌صورت بسیار نازک روی وسیله‌ای به نام ساج درست می‌شود. معمولا پس از برشته شدن شلکینه، روی آن، روغن حیوانی و شیره خرما یا توت می‌ریزند. مهارت پخت این نان در بهمن ماه ۱۳۹۹ به‌عنوان میراث ناملموس در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

نان شلکینه در استان های دیگر از جمله لرستان و کردستان نیز پخته می شوند.

سخن آخر

شاید در نگاه اول، استان ایلام برای سفر زیاد جذاب نباشد! اما طبیعت ایلام و آثار دیدنی تاریخی این استان بسیار متنوع است و ما اینجا تنها به معرفی 12 جای دیدنی طبیعی و تاریخی استان ایلام و غذاها و شیرینی‌های خوشمزه این استان پرداختیم. در فرصت‌های آتی در مورد جاذبه‌های تاریخی و طبیعت استان به صورت جداگانه صحبت خواهیم کرد. چنانچه تمایل دارید به استان ایلام سفر کنید، می‌توانید با تور ایلام آرندتور امکان بازدید از دو استان ایلام و کرمانشاه را برای خود فراهم کنید.