درباره‌ی آسیاب‌های آبی دزفول چه می‌دانید؟

تور خوزستان

آسیاب‌های آبی دزفول، همزمان با پل قدیمی دزفول ساخته شده‌است. اما عمده آثاری که در این آسیاب‌ها باقی مانده، به دوره تاریخی صفوی و قاجار باز می‌گردد. زمانی که می‌پرسیم «آسیاب های آبی از آثار تاریخی کدام شهر است» نمی‌توان سازه های آبی دزفول را فراموش کرد.

وبلاگ آرندتور قصد دارد امروز، در یک مقاله مفصل اما کوتاه، در مورد آسیاب‌های آبی دزفول با شما صحبت کند. پس با ما همراه باشید تا در مورد آسیاب‌ های قدیمی آبی دزفول، اطلاعات بیشتری داشته‌باشیم.

تحقیق در مورد آسیاب آبی دزفول

یکی از آثار ارزشمند و جاهای دیدنی دزفول، آسیاب‌ های آبی آن است که به شماره 3984 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده‌اند. این اثر باستانی قدمتی بیش از 1000 سال دارد و در زمان ساسانیان به منظور آسیاب کردن گندم ساخته شده‌بود.

آسیاب‌  های آبی دزفول در سه بخش رود دز، روی سد تنظیمی، پل جدید و پل قدیم دزفول قرار دارند. در زمان صفویه تعداد این آسیاب‌های آبی، 50 تا60 حلقه بوده، اما متأسفانه، چیزی که امروزه باقی مانده، 20 حلقه است.

آسیاب‌های آبی دزفول، مالکیت خصوصی دارند و در اصطلاح محلی به مالک آسیاب «لُوینه» می‌گویند.

قدمت آسیاب‌های آبی دزفول

«رومن گیرشمن» در کتاب «هنر انسان» سیستم تقسیم بندی آب را که توسط پل بندهای دزفول انجام شده، قدیمی‌ترین سیستم آبیاری جهان می‌داند و قدمت آن را حدود 1400 تا 1500 سال تخمین می‌زند. در پی تحقیقاتی که دانشمندان انجام داده‌اند، این قدمت تأیید شده‌است.

معماری آسیاب‌های آبی دزفول

آسیاب‌ های آبی دزفول، از مصالحی همچون قلوه سنگ رودخانه‌ای، آجر و ملات ساروج ساخته شده‌اند. فرم آسیاب‌ها، به صورت یک مجموعه، به هم پیوسته بوده، که به صورت یک سد ساخته شده‌اند تا آب را به قسمتی که می‌خواستند، هدایت کنند. قسمت اول سیستم پیشرفته ساسانی به صورت، سازه «پل بند» یا «دمبرج» است که رودخانه را قطع می‌کند. اتاقک‌های این سازه های آبی دزفول 4 متر ارتفاع داشته و به صورت متقارن  ساخته شده‌اند.

پایه‌های سازه های آبی دزفول، از ملات گچ، خاکستر و آجرها به صورت 3 ردیفه ساخته شده‌اند. در بعضی قسمت‌ها، پایه‌ها از جنس سنگ بودند. دیوارهای آسیاب نیز از آجر، سنگ قلوه و ملات ساروج که نوعی آهک بندی بوده پوشیده شده‌اند.

پل بندها در برخی قسمت‌ها تغییر وضعیت داده و به آسیاب تبدیل شده‌اند. آسیاب‌ها در گذر زمان در اثر سیلاب‌ها و.. تغییراتی پیدا کرده‌اند. در دوره صفویه این تغییرات بسیار فاحش‌تر بوده و به ابعاد 18.5*18.5*3.5 درآمده‌اند.

گاهی اوقات در برخی از فصل‌ها، میزان حجم آب پایین می‌آمد و یا برای هدایت آب بیشتر به سمت آسیاب‌ها، یک بندهای انحرافی به نام «چوسله» از سبدهای حصیری با سنگ‌های پر شده، ایجاد می‌کردند. فرم کلی سازه های آبی دزفول به صورت یک کشتی است. این نوع معماری برای تنظیم فشار آب و یا تشدید آن استفاده می‌شده‌است.

عمده آسیاب‌ های آبی دزفول، که باقی مانده‌اند، متعلق به دوره صفویه و قاجاریه هستند.

نحوه عمملکرد آسیاب‌های آبی دزفول

درون سازه های آبی دزفول دو تکه سنگ وجود دارد. سنگ پایین ثابت بوده و سنگ بالایی در اثر نیروی آب رودخانه می‌چرخد. در هر آسیاب 5 نفر وجود داشته‌اند که مسئولیت‌های مختلف همچون مسئول گندم آوردن با قاطر، مسئول آوردن گندم‌ها تا آسیاب، مسئول سنگ آسیاب و یک نفر هم وظیفه‌اش جمع کردن گندم‌های آرد شده بود. نفر آخر هم فردی بود که شب‌ها از آسیاب حفاظت می‌کرد.

وضعیت آسیاب های آبی دزفول در شرایط کنونی

با توجه به قدمت این اثر تاریخی در شرایط کنونی، سازمان نوسازی و بهسازی دزفول، سعی بر مرمت و بازسازی آسیاب‌ها دارد. به مجموعه آسیاب‌ های آبی دزفول، لقب موزه آب داده شده‌است.

آسیاب‌ های زیر پل دوم دزفول، که به آسیاب‌های شیخ و عماد شهرت دارند، مرمت و بازسازی شده‌اند.

سخن آخر

آسیاب‌ های آبی دزفول یکی از جاهای دیدنی دزفول است که شما را با قدمت این اثر و سیستم پیشرفته آبرسانی در دوران ساسانی آشنا می‌کند. این مجموعه، در فهرست ملی ایران قرار گرفته‌است. شما می‌توانید در تور خوزستان آرندتور، این مجموعه را از نزدیک تماشا کنید.