دژ برازجان و کاخ چرخاب، دو اثر جذاب و دیدنی برازجان

تور بوشهر

ما در وبلاگ آرندتور، قصد داریم این بار در مورد دو اثر تاریخی مشهور برازجان، دژ برازجان و کاخ چرخاب صحبت کنیم. دژ برازجان، در دوره قاجار ساخته شده و داخل شهر برازجان قرار دارد و کاخ چرخاب، متعلق به دوره هخامنشی است و در 1 کیلومتری شهرستان برازجان و شصت و پنج کیلومتری بوشهر قرار دارد. با ما همراه باشید.

دژ برازجان تنها دژ سنگی ایران

دژ برازجان، همانطور که گفته شد، در شهر برازجان قرار دارد و به «کاروانسرای مشیرالملک» نیز شهرت دارد. این بنا در سال 1250 خورشیدی بنا به دستور یکی از خیران شهر به نام «حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی»، با هزینه‌ای بالغ بر چهل هزارتومان، ساخت. معمار این بنا، «حاج محمد رحیم شیرازی» است و به سبک معماری زندیه، آن را ساخت.

این کاروانسرا، 68 اتاق دارد و در دوره پهلوی دوم، به شهربانی واگذار شد. شهربانی نیر تا مدت‌ها از این بنا، به عنوان زندان استفاده می‌کرد.

دژ برازجان، 4 برج به ارتفاع 12.70 متر دارد و در ساخت آن از مصالحی همچون ساروج، گچ و سنگ استفاده شده‌است. مساحت دژ برازحان، برابر با 7000 مترمربع بوده و زیر بنایی برابر با 4200 مترمربع، دارد.

دژ برازجان، در سال 1362 به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید.

کاخ چرخاب، کاخ زمستانی کوروش

کاخ چرخاب، همانطور که گفته شد، اثری باقی مانده از دوره هخامنشیان است که در 1 کیلومتری برازجان و 65 کیلومتری بوشهر واقع شده‌است. این کاخ به همراه «کاخ سنگ سیاه» و «کاخ بردک سیاه»، کاخ‌های سه گانه هخامنشیان در این منطقه هستند.

کاخ چرخاب در 70 کیلومتری خلیج فارس قرار دارد و این کاخ مهم‌ترین سند است که نشان می‌دهد، خلیج فارس در دوران باستان، متعلق به ایران بوده‌است. علاوه براین، در محوطه‌ی باستانی کاخ چرخاب، یک لوح سنگی وجود دارد که در رابطه با کنترل هخامنشیان بر خلیج فارس سخن می‌گوید.باستان شناسان معتقد هستند، که ساخت کاخ چرخاب به دستور کوروش شروع شد و با مرگ آن نیز ساختش متوقف شد. بنابراین هرگز کاخ مسکونی کامل ساخته‌نشد.

کوروش در اواخر عمرش، فرمان ساخت کاخ چرخاب را داده‌بود.

سخنی چند از معماری کاخ چرخاب

همانطور که اشاره شد، این کاخ در اواخر عمر کوروش ساختش شروع شد. کاخ چرخاب، 10 پایه ستون کوچک در تالار اصلی کاخ داشته که بسیار شبیه پایه‌های ستون پاسارگاد هستند. از نظر حجاری و معماری می‌توان گفت، این بنا، از کاخ پاسارگاد، قدیمی‌تر است.

در ساخت کاخ چرخاب از آجرهای دولایه استفاده شده که در برابر رطوبت آب و هوای منطقه، مقاومت بهتری دارند. از آنجا که این منطقه در نزدیکی دریا قرار داشته و آب و هوای گرم و مرطوبی داشته‌است، استفاده از  این نوع آجرها، که از گل‌های پخته به قطر 1.5 تا 2 سانتی‌متر ساخته شده و قسمت بیرونی آجرها با مقدار زیادی گل فشرده خام انباشته شده، سبب می‌شود، این آجرها، در برابر تغییرات مقاومت بیشتری داشته‌باشند.

مقاومت آجرهای دولایه که در ساخت کاخ چرخاب استفاده شده از سیمان امروزی بیشتر است!

با بررسی‌هایی که در کاخ چرخاب، باستان شناسان انجام داده‌اند، متوجه شده‌اند، سبک معماری مخصوصی در این بنا استفاده شده که در سایر بناها به کار گرفته نشده‌است. در معماری کاخ چرخاب، معماران از تکنولوژی تراش سنگ استفاده کرده‌اند! از آنجا که در اتصال سنگ‌ها از هیچ ملاتی استفاده نشده این کار تنها زمانی رخ می‌دهد که دستگاه تراش صنعتی وجود داشته‌باشد!

به عقیده دانشمندان روش صیقل سنگ‌ها و اتصال آنها و نحوه‌ی استفاده از ترکیب رنگ‌ها، عایق‌بندی و مقاوم‌سازی  در این سازه‌ی هخامنشی را در تخت جمشید و پاسارگاد هم استفاده نکرده‌اند.

در کاخ چرخاب برای اولین بار از ترکیب دو رنگ سنگ سیاه و سفید استفاده شده‌است و این بنا تنها نمونه‌ای است که در ساخت آن از سنگ و آجر استفاده شده‌است.

نکته‌ی دیگری که وجود دارد، سقف یکپارچه نانو تکنولوژی در کاخ کوروش است. ساخت بتن در 2500 سال یک امر بسیار شگفت انگیز است. این سقف به ابعاد 40 متر، طول و 10 متر عرض است و ضخامت آن حدودا 56 سانتی متر بوده‌است.

سقف کاخ چرخاب یکی از عجایب جهان محسوب می‌شود.

شگفتی دیگری که در کاخ چرخاب وجود دارد و توسط دکتر علی اکبر سرفراز، پدر باستان‌شناسی کشف شده، استفاده از بتن سبک در 2500 سال پیش است. برای ساخت بتن، از محصولات پیش ساخته همچون خون حیوانات، شاخ بز و گوسفند استفاده کرده و آنها را از قبل می‌سابیدند و با صمغ ترکیب می‌کردند و یک بتن سبک می‌ساختند. از این بتن سبک، برای کف استفاده می‌کردند.

بنا به نظر دکتر علی اکبر سرفراز، ایران مخترع سیمان بوده و برای اولین بار در همان کاخ چرخاب استفاده شده‌است.

سخن آخر

در این مقاله سعی براین شد که دو اثر باستانی دژ برازجان و کاخ چرخاب را به شما معرفی کنیم. چنانچه تمایل دارید، این دو منطقه دیدنی را تماشا کنید با ما در تور بوشهر آرندتور همراه شوید.