راهنمای بازدید از ارگ بم
ارگ بم بزرگ‌ترین مجموعه خشتی جهان و یکی از زیباترین و جالب توجه‌ترین بناهای باستانی در ایران است. این دژ بزرگ و ارزشمند در مسیر جاده ابریشم قرار داشته است و از زمان‌های بسیار دور تا دوران قاجار به عنوان دژی امن و پرامکانات محل زندگی مردم بوده است. هر چند که این بنای زیبا و باشکوه در زمان زلزله بم آسیب‌های جدی دید، اما هنوز هم دیدن آن شگفتی آفرین است و نشان دهنده نبوغ ایرانیان باستان است. در ادامه بیشتر با ارگ بم و ویژگی‌های مختلف آن در تور چابهار آشنا می‌شویم.
تاریخچه ارگ بم
قدمت ارگ بم به طور دقیق مشخص است نیست و البته دلایل خودش را هم دارد. با توجه به شواهد تاریخی و باستان شناسی، این مکان در طی سال‌ها و دوره‌های مختلف مورد استفاده بوده و در هر دوره هم در آن ساخت و سازهایی انجام گرفته که همین موضوع سبب شده چندین لایه ساختمانی روی دیوارها و ارگ وجود داشته باشد. با توجه به این اطلاعات، تخمین زدن اولین زمان ساخت ارگ کار راحتی نیست، اما بسیاری آن را به دوران اشکانیان یا ساسانیان نسبت می‌دهند. قسمتی از بناهای موجود در ارگ نیز به دوران تیموری تا قاجار برمی‌گردند. در هر صورت ارگ بم از حداقل ۲۰۰۰ سال پیش در نوشته‌های تاریخی وجود دارد و شکی در قدمت بلند بالای آن نیست.
شواهد همچنین نشان می‌دهند که ارگ بم تا زمان قاجار و حدود ۱۸۰ سال پیش، کاملا مسکونی بوده اما سپس مردم از آن نقل مکان کرده و به نخلستان‌های و محله‌های اطراف ارگ برای زندگی نقل مکان کردند و این جا آغاز متروکه شدن این مجموعه بزرگ بود که دلیل آن هم دقیقا مشخص نیست. این متروکه شدن سبب ایجاد اسیب‌های مختلف طبیعی و انسانی شد و کم کم سبب تخریب ساختمان‌های اطراف شد تا این که در سال ۱۳۸۲ با زلزله بم تقریبا به کل نابود شد.
بخش‌های مختلف ارگ بم
کل مجموعه ارگ بم تقریبا ۲۰ هکتار وسعت دارد و بخش اصلی ارگ و قلعه یک مساحت ۶ هکتاری را در بر می‌گیرد. دور تا دور مکان ارگ بم را یک باروی عظیم در بر گرفته است که در کل ۲۹ برج دیده بانی با فواصل مختلف روی آن قرار گرفته است. به طور کلی ارگ بم را می‌توان به دو بخش حکومتی (علیایی) و رعیت نشین (سفلیایی) تقسیم کرد. بخش علیایی در شمال ارگ قرار گرفته و مکان‌های مهم‌تر را در خود جای می‌دهد:
- دژ نظامی
- بنای آسیاب بادی
- برج اصلی و عمارت چهار فصل
- حمام و چاه آب
- سربازخانه، اصطبل و خانه حاکم
عمارت چهار فصل عمارتی باشکوه و سه طبقه بوده که از آن برای اداره شهر استفاده می‌شده است. بخش رعیت نشین در ارتفاع پایین‌تر و پای کوه قرار گرفته است. این بخش با یک حصار بلند از بخش حاکم نشین جدا شده است و بخش‌های مختلفی شامل موارد زیر دارد:
- مناطق مسکونی
- میدان تکیه و مسجد جامع
- بنای میراخور و ساختمان‌های عمومی
- مدرسه و زورخانه
بخش مسکونی ارگ شامل خانه‌های مختلف است. به طور مثال خانه‌های سطح پایین‌تر دو یا سه اتاق داشتند، در حالی که برخی خانه‌ها بزرگ‌تر بوده و حتی ایوان یا بیرونی و اندرونی داشتند. به علاوه برخی از آن‌ها محل نگهداری حیوانات بوده‌اند. برخی خانه‌ها دو طبقه بودند و اکثر خانه‌ها هم به شکلی به هم راه داشتند.
معماری ارگ بم
از ویژگی‌های معماری دوران اشکانیان و ساسانیان، می‌توان به حیاط مرکزی، طراحی ایوان به جای تالار ستون‌دار و در کل استفاده کمتر از ستون‌ها و گنبدها و ایوان‌های قوس‌دار اشاره کرد که این ویژگی‌ها در ارگ بم نیز قابل مشاهده است. به هر حال معماری بم از آثار شگفت انگیزی است که آن را تا همین حالا به یکی از جال‌ترین آثار از نظر معماری تبدیل کرده است. از مهمترین ویژگی‌های معماری این مجموعه می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- برای عمارت‌های مختلف بادگیر‌های تعبیه شده بودند که باد را به درون ساختمان هدایت می‌کرد و سبب خنک ماندن خانه در گرمای سوزان کویر می‌شد. همچنین موقعیت کلی ارگ بم جایی نسبتا بادگیر است.
- سیستم آبرسانی ارگ بم هم جالب است. سه حلقه چاه در ارگ بم وجود دارد و سیستم آب رسانی از طریق دو رشته قنات مختلف به محل‌های مختلف می‌رسید و در بخش رعیت نشین نیز روی زمان جاری بود. به علاوه حمام عمومی هم در ارگ وجود دارد.
- ارگ بم روی یک تپه بلند بنا شده است و به دلیل وجود دژ مستحکم و بلند، امنیت بسیار بالایی داشته است و دشمن نمی‌توانست به آن نفوذ کند. همچنین بخش حکومتی در بالاترین نقطه قلعه قرار گرفته است که برای حفظ جان حاکمان بوده است.
دسترسی به ارگ بم
برای رسیدن به ارگ بم مسیرهای مختلفی وجود دارد. اگر از تهران سفر می‌کنید باید بدانید که فاصله تهران تا بم حدود ۱۱۶۰ کیلومتر است و بین ۱۴ تا ۱۵ ساعت مسیر با خودروی شخصی وجود دارد و از شهرهایی مانند قم، یزد، رفسنجان و کرمان عبور می‌کنید. ارگ بم از شهر کرمان حدود ۲ ساعت و نیم فاصله دارد، به علاوه در خود بم هم باید به سمت میدان رحیمی نژاد و ارگ بم بروید تا این بنا را ببینید.
بهترین زمان سفر به ارگ بم
همانطور که می‌دانید، ارگ بم در یک منطقه کویری واقع شده است. به همین دلیل هم بهتر است در زمان مناسب به این مکان سفر کنید وگرنه باید گرمای بسیار شدید و هوای خشک را تحمل کنید. نیمه دوم سال بهترین زمان برای سفر به بم و کرمان است. علاوه بر این، باید به زمان بازدید از خود بنا هم دقت کنید. از آن جایی که سایه‌ای در مجموعه وجود ندارد بهتر است زمان‌های اولیه صبح یا بعد از ظهر را مد نظر قرار دهید تا بازدید راحتی داشته باشید.
دیدنی‌های نزدیک به ارگ بم
اگر برای دیدن ارگ بم تا استان کرمان سفر کردید، خالی از لطف نیست که برخی جاذبه‌های دیگر کرمان زیبا را هم ببینید و لذت ببرید:
باغ شاهزاده ماهان
این باغ یکی از معروف‌ترین‌آثار دیدنی در کرمان است، باغی سرسبز و بزرگ که در دل کویر سر برآورده و زیبایی بسیار زیادی دارد. این باغ در دو کیلومتری شهر ماهان، در نزدیکی شهر کرمان قرار گرفته است و از دوران قاجار به یادگار مانده است. فضای ۵.۵ هکتاری بزرگ و سرسبز این باغ با حوض‌ها و عمارت زیبایش واقعا دیدنی است.
کلوت شهداد
نمی‌شود به منطقه کویری کرمان سفر کنید و عظمت کویر لوت را نبینید. کلوت شهداد نوعی کویر با تعداد زیادی کلوت است که در واقع کلوخ‌های عظیم ایجاد شده در اثر عوامل طبیعی هستند. همین کلوت‌ها سبب سحرآمیز شدن و ظاهر جالب کلوت شهداد شده‌اند. در این جا می‌توانید انواع تفریحات کویری را انجام دهید و از آسمان شگفت انگیز شب لذت ببرید.
باغ موزه هرندی
کرمان از آثار تاریخی غنی است و باغ موزه هرندی نیز یکی از این مکان‌هاست. این بنا هم از دوره قاجار به جا مانده است و یک باغ زیبا و سرسبز است که در آن معماری ایرانی و اروپایی با هم ترکیب شده‌اند. اکنون در این خانه تاریخی زیبا، آثار کشف شده باستانی و تاریخی و در بخشی دیگر سازهای سنتی نمایش داده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: معرفی مهمترین جاهای دیدنی چابهار
جمع بندی
ارگ بم یکی از زیباترین و منحصر به فردترین دیدنی‌های استان کرمان است. این مجموعه یک دژ بزرگ شامل مناطق مسکونی و قلعه ارگ بم است که هر بخش آن جذابیت‌های خودش را دارد و دارای امکانات مختلفی بوده است. اگر دوست دارید چندین جاذبه بم و کرمان را در مدت کوتاهی ببینید، رزرو تور بازدید از این مناطق بهترین انتخاب ممکن است.
سوالات متداول
ارگ بم بعد از زلزله چه شد؟
بعد از زلزله سال ۸۲، متاسفانه حدود ۸۰٪ ارگ بم تخریب شد. با این وجود بخش‌هایی از مجموعه طی سال‌های بعد و با کمک کشورهای دیگر تا حدی بازسازی شد. البته هنوز هم برخی بخش‌ها مخروبه باقی مانده است که به عمد و برای نشان دادن اتفاقی که برای ارگ افتاده بوده است.
عجایب ارگ بم چیست؟
از عجایب ارگ بم می‌توان به ساختار آبرسانی و وجود بادگیرها برای خنکی در تابستان اشاره کرد. همچنین بعد از زلزله بم استخوان‌های ۶۸ کودک در دیواره‌های ارگ پیدا شد.