معرفی کوه آتشگاه، یکی از هفت آتشکده بزرگ دوران ساسانیان

تور اصفهان

از آتشگاه اصفهان در دوران مختلف استفاده‌های گوناگونی شده‌است. این بنا دارای تونل مخفی به کهندژ خمینی شهر بوده و یکی از مراکز مهمی است که در حمله اسکندر، گنجینه‌ها را در آن پنهان می‌کردند. این بنا که یادگار دوران باستان است در 8 کیلومتری غربی شهر اصفهان و 2 کیلومتری منار جنبان قرار دارد.

وبلاگ آرندرتور قصد دارد در مورد این بنای باستانی، مشخصات و کاربری آن در گذر زمان با شما سخن بگوید. پس اگر به تاریخ و فرهنگ ایران علاقه‌مند هستید، می‌توانید همراه ما در این نوشتار کوتاه باشید.

معرفی آتشگاه اصفهان

آتشگاه اصفهان یکی از 3  اثر به جای مانده و باستانی در این استان است که قدمتش به دوران ساسانیان بر می‌گردد. نام اصلی این اثر «دژ مهربین» بوده  و اینک در بین مردم به قلعه ماربین یا آتشگاه شهرت دارد. این بنای یادگار گذشته در سال 1330 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. همانطور که قبلا هم اشاره شد، آتشگاه اصفهان یکی از 7 آتشکده بزرگ و مهم دوران ساسانیان بوده‌است.

آتشگاه اصفهان در سال 1330 با شماره ثبت 330 به ثبت ملی رسید.

موقعیت جغرافیایی آتشگاه اصفهان

آتشگاه اصفهان در بخش ماربین و 8 کیلومتری غرب اصفهان در قسمت جنوب شرقی خمینی شهر و 2 کیلومتری منارجنبان در قسمت شمالی آزادراه اصفهان-نجف آباد قرار دارد. از بالای آتشگاه می‌توان زاینده رود را به خوبی تماشا کرد.

گذری کوتاه بر مشخصات بنای آتشگاه اصفهان

آتشگاه اصفهان بر فراز کوهی به بلندای 100 متر نسب به دشت منطقه ساخته شده‌است.  معماری آتشگاه اصفهان حکایت از این مسئله دارد که این سازه در ابتدا 5 طبقه بوده و امروزه متأسفانه تنها 2 طبقه آن باقی مانده‌است. آتاری از ستون‌های بلند و محکم از میان کوه تا اتاقک بالای کوه و اتاق های متعدد دیگر روی آن ستون‌ها قابل مشاهده هستند. ممکن است در حین بالا رفتن از کوه، چشم‌تان به پله هایی نیز بر بخورد. البته تعداد زیادی از پله‌ها تخریب شده اما آثار به جای مانده در دل کوه نشان از آن دارد که برای رسیدن به این آتشگاه 5 طبقه پله‌هایی نیز وجود داشته که امروزه تخریب شده‌است. علاوه براین در طی مسیر به پایه‌هایی باقی مانده بر دیواره ها می‌رسید که نشان می‌دهد در قرون گذشته در بالای آتشگاه گنبدی دوار و بلند نیز وجود داشته‌است.

بافت بنای آنشگاه اصفهان از خشت خام، خاک رس، آهک  و ساقه‌های نی ساخته شده‌است. از ساقه‌های نی در بین خشت‌ها برای استحکام بیشتر بنا استفاده می‌کردند.

پس از آنکه از تپه بالا رفتید در نهایت به یک اتاقک می‌رسید که در واقع بلندترین نقطه کوه است. این اتاقک به صورت گرد و هشت گوشه از جنس خشت خام بوده و دور تا دورش 8 پنجره دارد. بنا به اعتقاد بسیاری از باستان شناسان، آتشگاه اصفهان محل نگهداری آتش جاودان بوده‌است.

قدمت این بنا به سده ششم پیش از میلاد می رسد اما در قرن سوم میلادی از آتشگاه اصفهان به عنوان محلی برای برپایی آتش جاودان استفاده می‌کردند.

نظرات برخی از باستان شناسان در مورد آتشگاه اصفهان

در مورد قدمت و کاربری این بنا با توجه به نوع ساخت آن که از ساقه‌های نی در میان خشت خام استفاده شده، چنین بر می‌آید که این معماری مطابق با معماری بین النهرین است. براساس یافته‌های گروه ایتالیایی به سرپرستی باستان شناس مشهور پروفسور گالدیری طول عمر مصالحی که در این بنا استفاده شده به 1400 قبل از میلاد مسیح بر می‌گردد و گروه پژوهشی گالدیری عمر این بنا را تقریبا 7 هزار سال تخمین زده‌اند و گمان می‌کنند بنای مشابه‌ای در بین النهرین مانند آتشگاه اصفهان وجود داشته است.

عده‌ای دیگر معتقدند در بررسی‌هایی که بر آثار برجای مانده از کوهی که در قسمت غربی آتشگاه انجام شد، متوجه شده‌اند که کنده‌کاری‌های بنا در 2 دوره مختلف ساسانیان و پس از اسلام اتفاق افتاده‌است. در واقع گفته می‌شود که آتـشگاه در گذر زمان کاربری‌های متفاوت داشته است.

مهم‌ترین بنایی که در آتشگاه باقی‌مانده یک بنای استوانه‌ای شکل 8 گوش است که باستان شناس مشهور آندره گدار براین اعتقاد است که این بنا با طاقچه‌های قوس دارش در دوران اسلامی ساخته شده و از طرفی با وجود 8 ضلعی بودن آن می‌توان این برداشت را کرد که به 8 سمت مختلف تسلط داشته‌اند. لذا فرقه باطنیان از این بنا در قرن 5 هجری به عنوان دژی مستحکم با دیده بانی وسیع استفاده می‌کردند. اما از طرفی دیگر به دلیل اینکه این قلعه تالار، آب انبار و سرسرا ندارد، نمی‌تواند قلعه‌ای مستقل باشد. عده‌ای دیگر از باستان شناسان معتقدند، این بنا در ابتدا یک اقامتگاه موقت و فصلی سلطنتی بوده که در گذر زمان تبدیل به آتشگاه با یک اتاق نگهبانی از آتش شده‌است و در پای کوه حتی مراسم مذهبی را نیز اجرا می‌کردند.

عده‌ای از باستان شناسان براین باور هستند که این بنا در ابتدا یک اقامتگاه فصلی بوده و سپس تبدیل به آتشکده شده‌است.

آخرین مرمت آتشگاه اصفهان در دوران پهلوی

آتشگاه اصفهان دارای اتاق‌ها و ساختمان‌هایی در 4 جهت تپه بوده که تا زیر اتاقک آتشگاه ادامه داشته و متاسفانه از آنها چیزی باقی نمانده است. تنها سازه‌های بخش شمالی و قسمتی از بخش شرقی هستند که به نظر می‌رسد در دوره پهلوی بازسازی شده‌اند. بر روی برخی از خشت‌های باقی مانده در آتـشگاه، تاریخ 1352 حکاکی شده که نشان از زمان بازسازی آن دارد.

در تور اصفهان علاوه بر بازدید از چهلستون، میدان نقش جهان و... یکی از گشت‌های مخصوص آتشگاه اصفهان خواهد بود. بازدید از مراکز تاریخی و باستانی ایران و آگاهی از تاریخچه آنها حتی به صورت کوتاه وظیفه هر ایرانی است.