مسجد امام اصفهان، بنایی مشهور از اوج هنر هزار سال مسجد سازی در ایران

تور اصفهان

مسجد امام اصفهان بنای باشکوه عصر صفویه به نام های دیگر نیز شهرت دارد. این بنای باشکوه با معماری بی‌نظیرش همانطور که اشاره شد در مجاور بناهای مهم دوره صفوی همچون، میدان نقش جهان، عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله قرار دارد و در قرن یازدهم هجری ساخته شده است. وبلاگ آرندتور قصد دارد این باره از تاریخچه این بنای باشکوه معماری اسلامی با شما سخن بگوید. پس با وبلاگ همچنان همراه باشید تا در مورد تاریخچه مسجد امام، اسامی مختلف آن، نحوه ساخت و معماران آن، ویژگی‌های خاص مسجد امام که سبب شده به عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو قرار بگیرد، بیشتر با یکدیگر صحبت کنیم.

مسجد امام به چه نام هایی شهرت دارد؟

این مسجد به نام‌های مسجد شاه، مسجد جامع عباسی اصفهان، مسجد سلطانی و مسجد جامع جدید عباسی نیز شهرت دارد.

از جمله جاذبه‌های ویژه مسجد امام، ایستادن در مرکز گنبد جنوبی و انعکاس صدا در آن است.

مسجد امام اصفهان چگونه ساخته شد؟

تاریخچه و نحوه ساخت مسجد امام اصفهان داستان طولانی دارد و اگر بخواهیم مدت زمانی که این مسجد به طور کامل برپاشد را در نظر بگیریم، قریب 70 سال زمان برد. این مسجد از لحاظ معماری و کثرت تزیینات یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی دوره صفوی است و در ضلع جنوبی میدان نقش جهان در تاریخ  1020 هجری قمری به فرمان شاه عباس صفوی و به مناسبت بیست و چهارمین سال سلطنتش ساخت آن شروع شد. اما ساخت کامل مسجد در دورهای مختلف شاهان صفوی ادامه داشت. در سال 1025 هجری قمری سردر زیبا و شگفت‌انگیز آن به همراه کاشیکاری‌های معرق به اتمام رسید. اما ادامه ساخت مسجد و تزیینات این بنا در سال‌های 1077 یعنی آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم؛ 1078 هجری قمری اولین سال سلطنت شاه سلیمان و نیز سال 1095 هجری قمری ادامه داشت.

مسجد امام اصفهان در کنار میدان نقش جهان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده‌است.

نام مسجد امام در کتب تاریخی متعدد به نام‌های مسجد جامع عباسی و مسجد جامع جدید عباسی یاد شده‌است. کتیه سردر مسجد امام به خط هنرمند مشهور عهد صفوی «علیرضا عباسی» است. در کتیبه‌ای که در مسجد وجود دارد، شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را نیز به روح جدش «شاه طهماسب» هدیه کرده‌است.

عمده تزیینات مسجد امام از کاشی‌های خشتی هفت رنگ و معرق است.

مسجد امام چه ویژگی‌های ظاهری دارد؟

مسجد امام یک گنبد اصلی، 4 مناره و 2 شبستان در شرق و غرب آن و 4 ایوان دارد. محرابی مرمرین و یکپارچه زیبایی این مسجد را تکمیل کرده است. در دو سوی مسجد امام دو مدرسه به نام‌های «سلیمانیه» و دیگری «ناصریه» وجود دارد. این دو مدرسه در عهد صفویه و برای آموزش طلاب دینی ساخته شده‌اند. اما مدرسه ناصریه در زمان ناصرالدین شاه مورد تعمیر قرار گرفت و با توجه به همین تعمیرات به نام او شهرت یافت.

مسجد امام توسط استاد علی‌اکبر اصفهانی و محب‌علی بیک الله به عنوان ناظر ساخت احداث شد. کتیبه نگاری این بنا به عهده استادانی همچون علیرضا عباسی، عبدالباقی تبریزی، محمد رضا امامی، محمد صالح امامی بود.

در ساخت مسجد امام 18 میلیون قطعه آجر و 475 هزار کاشی استفاده شده‌است.

از آنجا که این مسجد یک مسجد جامع است، معماری آن بسیار مهم بوده و در المان‌های شهری اطراف آن همچون بازار، خیابان  و ... بسیار تأثیرگذار بوده‌است. گنبد این بنا یک قوس نیم بند دو پوسته است که بلندی آن 27 متر بوده و در کنار آن دو مناره 43 متری قرار گرفته‌اند. جلوخان این بنای شاهانه، حالتی دعوت کننده دارد و گویی به جمعیت بیرون این پیام را می‌دهد که وارد این بنا شده و در امنیت و تجدید قوای فضای معنوی آن قرار بگیرند.

یکی دیگر از ویژگی‌های مسجد امام وجود قطعه سنگ ساده به صورت شاخص در محلی معین است که ظهر حقیقی را در چهار فصل سال نشان می‌دهد. ظاهرا محاسبه دقیق محل سنگ توسط شیخ بهایی دانشمند، فقیه و ریاضیدان مشهور دوره شاه عباس اول انجام شده‌است. سطح فوقانی این شاخص یک مثلث قائم الزاویه است که وتر آن در طرفی قرار دارد که ظهر را مشخص می‌کند. ضلع مجاور به زاویه قائمه وصل به دیوار بوده و ضلع دیگر قبله مسجد را نشان می‌دهد.

گنبد مسجد امام دو پوسته بوده و فضای خالی بین این دو پوسته توسط چوب بست‌های پر شده که به آن " گنبد ناری" می گویند، پر شده‌است.

یکی دیگر از ویژگی‌های دیگر این مسجد باشکوه همانطور که قبلا نیز به آن اشاره شد، منبری یکپارچه با 14 پله و از جنس سنگ چخماق است که پله چهاردهم آن عریض‌تر بوده و در فصل زمستان بیشتر از آن استفاده می‌شده‌است.

در مسجد امام 4 مناره وجود دارد که دو مناره در طرفین گنبد زیبای آن قرار دارند. دو مناره دیگر نیز به ارتفاع کمی کمتر و 42 متر ساخته شده و نقوش اسلامی این دو مناره به صورت ختایی شطرنجی بر روی زمینه فیروزه‌ای هستند.

معماری مسجد امام نمایانگر اوج هزار سال مسجد سازی در ایران است.، تزیینات به کار گرفته شده در این مسجد، آن را تبدیل به یکی از بزرگ‌ترین بناهای جهان کرده‌است.

در مورد سنگاب‌های مسجد اصفهان چه می دانید؟

هفت سنگاب در مسجد امام اصفهان وجود دارد که عبارتند از:

• سنگاب در ورودی

این سنگاب بر روی پایه‌ای هشت ضلعی در برابر در ورودی مسجد قرار دارد و از سنگ یشم ساخته شده‌است. هیج کتیبه‌ای بر روی آن وجود ندارد. بر سطح خارجی آن با فاصله از لبه نقوش گل و بته کنده‌کاری شد‌ه‌است. یک حفاظ چوبی از اواخر سال 1370 به دور سنگاپ کشیده شده بود که در سال 1389 این حفاظ چوبی برداشته و حفاظ شیشه ای به دور آن کشیده شد.

•  سنگاب چهلستون غربی

جنس ای سنکاب هم به مانند در ورودی از سنک یشم بوده و بر پایه‌ای هشت ضلعی در میان دو مربع سنگی پاشویه قرار گرفته است. بر سطح خارجی این سنگاپ نیز نقوش گل و بته وجود دارد با این تفاوت که در اطراف آن اشعاری به خط نستعلیق نیز به صورت برجسته کنده ماری شده است و در بین آنها اشعاری در وصف حضرت علی نوشته شده است.

• سنگاب چهلستون شرقی

این سنکاب از جنس آهک ساخته شده و پایه آن 8 گوش است و در میان دوپایه چهارگوش قرار دارد.

• سنگاب گنبد غربی

جنس سنگاب گنبد غربی از سنگ مرمر است و با وجود پایه‌ای 4 گوش در میان دو پاشویه قرار گرفته است. به علت نرمی جنس، متاسفانه بر روی این سنگاب یادگاری نوشته شده‌است.

•  سنگاب گنبد شرقی

این سنگاب نیز به مانند سنگاب گنبد غربی است و تماما همان ویژگی ها را دارد.

• سنگاب جنوب غربی

سازنده این سنگاب آن را وقف امام حسین کرده و تاریخ آن به نظر اشتباه حکاکی شده و تاریخ درست آن 1091 هجری قمری است که مصادف با زمان حکومت شاه سلیمان است.

• سنگاب انتهای شرقی مدخل اصلی مسجد

این سنگاب شبیه سنگاب دالان جنوب غربی است و بر پایه گردی قرار گرفته و دارای چند نقش ساده و ناقص بر روی بدنه است.

سبک معماری مسجد امام اصفهان به شیوه اصفهانی است.

مهم‌ترین بخش‌های مختلف مسجد امام در یک نگاه

1.    گنبد مسجد امام که در صحن اصلی قرار دارد.

2.    مناره اصلی که در راستای قبله قرار دارد

3.    مناره سردر مسجد که در راستای میدان نقش جهان قرار گرفته است.

4.    ایوان‌های چهارگانه مسجد امام که در اطراف حیاط قرار دارند.

5.    شبستان غربی

6.    شبستان شرقی

7.    مدرسه سلیمانیه

8.    مدرسه ناصریه

در این مقاله سعی بر این شد در یک نگاه کلی بدون بررسی ریزه کاری‌های این بنای مشهور عهد صفوی توضیحی کامل و جامع از هنر کاشیکاری و معماری و نجاری این فضای معنوی در اختیار شما قرار دهیم. برای بازدید از مسجد امام کافی است به میدان نقش جهان اصفهان بروید و این اثر ملی را با رنگ آبی زیبای آسمانی‌اش از نزدیک تماشا کنید. تور اصفهان آرندتور می‌تواند همراه بسیار مناسبی برای تکمیل اطلاعات داده شده به شما باشد. اگر نیاز به اطلاعات بیشتر و امکانات بهتری دارید، کافی است با همکاران ما در آرندتور تماس بگیرید و یک سفر دلپذیر و خاطره ساز به اصفهان داشته باشید.