در مورد آیین های مردم شیراز در گذر زمان چه می‌دانید؟

تور شیراز

وبلاگ آرندتور این بار قصد دارد در مورد آیین های شیراز، این شهر عاشقان، شهر باغ و گل و بلبل، شهر بهارنارنج‌ها، شهر رازها با شما سخن بگوید و شما را با آداب و رسوم مردم شیراز در عید نوروز، آداب و رسوم مردم شیراز در چهارشنبه سوری، آیین های عزاداری مردم شیراز در ماه‌های محرم و صفر بیشتر آشنا کند. پس با ما همراه شوید که این بار به سراغ آیین های مردم شیراز در مراسم گوناگون می‌رویم.

 

از آیین های مردم شیراز چه می دانید؟

برای پاسخ به این پرسش می‌توان مراسم و آیین‌های آن را در چند مراسم ویژه و خاص همچون عید نوروز، چهارشنبه سوری و... با شما در میان بگذاریم. پس با ما همراه باشید و با مراسم جالب مردم دیار فرهنگ و هنر بیشتر آشنا شوید.

 

آداب و رسوم مردم شیراز پیش از عید نوروز

مراسم و آیین نوروز مردم شیراز از تقریبا 15 روز مانده به شروع بهار فصل نو شدن آغاز می‌شود. مردم با خرید شیرینی و تنقلات و زنان با رفتن به بازار و خرید پارچه ‌های رنگی و شاد همچون قرمز و زرد و دوختن آنها برای خود و فرزندان و خانه تکانی به استقبال بهار می‌روند.  

در گذشته مردم شیراز شیرینی عیدشان که به "نان شیرین" شهرت داشت را خودشان می‌پختند. به غیر از نان شیرینی، اغلب شیرینی دیگر پخته نمی‌شد. تنقلات و آجیلی که برای مراسم و آیین نوروز مردم شیراز استفاده می‌کردند، برنجک، اَخُرِک و دنگو بود.  

سبز کردن گندم، عدس، تره تیزک حدود دو هفته مانده به شروع نوروز، گذاشتن سبزه در ظروف مسی یا رویی و ذکر نام امام زمان و دعا برای سلامتی ایشان و اهالی خانواده از جمله کارهایی است که در این ایام انجام می‌دهند.

از آنجا که شیراز شهری غنی از لحاظ فرهنگی-هنری است، لذا آیین های مردم شیراز در مراسم مختلف بسیار متنوع و گوناگون هستند.

آداب و رسوم مردم شیراز در چهارشنبه سوری

یکی دیگر از آیین های مردم شیراز، آداب و رسوم آنها در چهارشنبه سوری است.آیین مردم شیراز در چهارشنبه سوری عبارت است از:

• رفتن به حوض ماهی

چهارشنبه آخر سال یکی از آیین های مردم شیراز رفتن به حوض ماهی در گوشه غربی آرامگاه سعدی است.در گوشه غربی آرامگاه سعدی قناتی با آب گرم وجود دارد که مردم به آن حوض ماهی می‌گویند. رسم است در شب چهارشنبه سوری مردم برای به دست آوردن سلامتی‌شان سر و تن خود را آب این حوض شستشو دهند. برای این کار از یک جام برنجی که به چهل کلید شهرت دارد، استفاده می‌کنند. این کار آیینی ویژه دارد و نظم و ترتیب آن مهم است.

حوض ماهی در گوشه غربی سعدیه قرار دارد و آب آن از روزگار قدیم بسیار مقدس است.

• زیارت شاهچراغ در شب چهارشنبه سوری شیراز

یکی دیگر از آیین های مردم شیراز، زیارت شاهچراغ در شب چهارشنبه سوری است. اگر دختر دم بختی دارید برای بخت گشایی زیارت حضرت شاهچراغ واجب التکریم است. مردم شیراز به ایشان ارادت و علاقه وافری دارند و شب زیارتی ایشان شب جمعه است.

 

• فال گوش ایستادن

یکی دیگر از مراسم شب چهارشنبه سوری، فال گوش ایستادن زنان است. البته این رسم در شهرهای دیگر نیز اجرا می‌شود و زنان با فال گوش ایستادن و براساس گفته عابرین تفأل می‌زنند. اما چیزی که آن را در شیراز متمایز می‌کند این است که زنان برای برآورده شدن حاجتشان در زیر منبر مسجد جامع حلوا درست می‌کنند و آن را بین مردم پخش می‌کنند. به این منبر، منبر مرتضی علی می‌گویند.

 

• آش آبودردا شیراز

از جمله آیین های مردم شیراز در شب چهارشنبه سوری، پخت آش ابودرداست. بعضی از مردم شیراز اعتقاد دارند که وسایل اولیه این آش باید از راه گدایی تهیه شود. این آش را برای سلامتی و بخت گشایی در این شب می‌پزند.

یکی دیگر از آیین های مردم شیراز، پختن آش آبودردا در شب چهارشنبه سوری است.

• آجیل چهارشنبه سوری شیراز

آجیل چهارشنبه سوری از جمله تنقلات رایج است که در همه شهرها آجیل مخصوص برای خود دارند. در شیراز هم این آجیل شامل مخلوطی از: کشمش، نخودچی، مغز بادام، مغز گردو، انجیر، مویز، توت خشک، کنجد بوداده، شاهدانه، گندم برشته، برنجک، قصب، خارک (نوعی خرمای خشک) و قیسی است.

از دیگر آیین های مردم شیراز ریختن «کندر و اسفند» در آتش است که به آن «بوخوش» می‌گویند. شیرازیان بوخوش را در آتش می‌ریزند تا خانه معطر شده و در عین حال گندزدایی نیز شود.

از جمله آیین های دیگر مردم شیراز در شب چهارشنبه سوری، بستن ابریشم هفت رنگ به کمر دختران دم بخت و باز کردن آن در صبح چهارشنبه توسط کودکان نابالغ است به این نیت که گره از بخت دختران باز شود.

از جمله آیین های مردم شیراز در شب چهارشنبه سوری تفال به حافظ در این شب است.

آداب و رسوم مردم شیراز در عید نوروز

 

• حضور در شاهچراغ در زمان تحویل سال

شیرازی‌ها نیز به مانند اهالی مشهد و قم سعی می‌کنند که سال نو در حرم شاهچراغ باشند. در حرم شمع روشن کرده و در دست می‌گیرند، تا به این صورت زیر نور شاه چراغ باشند. یکی از واعظین در زمان تحویل سال بر منبر رفته و دعا می‌کند. مردم هم صلوات فرستاده و به یکدیگر تبریک می‌گویند و خادمان حرم گلاب می‌پاشند.

شیرازی‌ها همچون اهالی مشهد و قم در شب و لحظه سال تخویل به بارگاه مقدس شاهچراغ می‌روند.

• حضور در کنار سفره و ساعت تحویل سال

در زمان تحویل سال نو همگی لباس نو می‌پوشند، اسپند دود می‌کنند. شمع‌های که در زمان تحویل سال روشن کرده‌اند را خاموش نمی‌کنند تا هر آنچه در گذشته اتفاق افتاده بسوزد و تمام شود. پس از آنکه شمع تا آخر سوخت با نقل و مسقطی آن را خاموش می‌کنند.

تخم مرغ‌های رنگی را که قبل از سال تحویل رنگ آمیزی کرده‌اند را بر روی آیینه قرار می‌دهند و در زمان تحویل سال تخم مرغ را حرکت می‌دهند.

آیین های عزاداری مردم شیراز در ماه های محرم و صفر

آیین های عزاداری مردم شیراز در بعضی جهات مانند سایر شهرهای ایران بوده و در بعضی جهات همچون چاووشی خوانی با سایر شهرها متفاوت است. از جمله آیین‌های سوگواری محرم که بین مردم شیراز رایج است می‌توان به برپایی هیات‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، تعزیه و پرده‌خوانی، چاووشی‌خوانی، حمل طبقات چراغ و آینه، حمل کوزه آب توسط پیران و کودکان در روز تاسوعا و... اشاره کرد.

چاووشی‌خوانی، از رسم‌های قدیمی شیرازی‌ها در زمان رسیدن ماه محرم است. شروع مراسم سوگواری با چاووشی خوانی چاووش خوانان از سه مسجد امام حسین، صاحب الزمان و جامع به سمت حسینیه امام صادق شروع می‌شود و با دادن بیرق مشکی به اهالی محل، مغازه‌ها و بازاریان و چاووشی خوانی، آنها را از آمدن به مراسم مطلع می‌کنند.

از جمله آیین های مردم شیراز در محرم و صفر پذیرایی از عزاداران محرم در دهه اول این ماه است. البته این رسم در تمام شهرهای ایران رایج است. در شیراز نوع غذاهایی که برای مراسم استفاده می شود، متفاوت است و  با غذاهایی همچون چلو و خورش سبزی، شکرپلو و قیمه، پلو و خورشت بادمجان، حلوای کاسه، آش ماست، و میوه‌های مربوط به آن فصل از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

چاووش خوانی یکی دیگر از آیین های مردم شیراز در ایام محرم و صفر است.

برخی از آیین های جالب و متفاوت مردم شیراز

 

1. عروسی درخت نارنج

یکی از آیین های مردم شیراز که بسیار جالب و متفاوت است، عروس کردن درخت نارنج است. شیراز همان طور که می‌دانید شهر بهارنارنج‌هاست و به این لقب شهرت دارد. شما در فصل بهار از بوی بهارنارنج در کوی و برزن سرمست می‌شوید. اما اگر در خانه‌ای درخت نارنج کم بار باشد و یا اصلا محصول ندهد، اهالی خانه در طی مراسمی برای آن درخت نارنج مراسم عروسی می‌گیرند.

برای این کار ابتدا خانم خانه، همسایه‌ها را در یک روز مشخص به عروسی دعوت می‌کند. وقتی همه میهمانان آمدند، زن صاحبخانه یک اره بر می‌دارد تا یکی از شاخه‌های درخت را ببرد که یکی از همسایه‌ها پیش قدم شده و ضمانت درخت را می‌کند. سپس تور نازکی بر روی درخت نارنج می‌اندازند  و بر روی درخت شکرپنیر می‌ریزند و کل می‌کشند و ترانه محلی برای درخت می‌خوانند. اهالی شیراز معتقدند با این شیوه درخت سال بعد بارور شده و محصول خوبی می‌دهد. البته گویا عروس کردن درختان منحصرا برای درخت نارنج نیست و سایر درختان میوه شیراز را نیز چنانچه کم‌بار بوده، همین مراسم عروسی را برایشان برپا می‌کردند تا سال دیگر پربار شوند.

عروسی درخت نارنج یکی از آیین های مردم شیراز است که در گذشته بسیار دور در بین مردم مرسوم بوده‌است.

2. انداختن سفره هفت میم در کنار سفره هفت سین

شیرازی‌ها علاوه بر هفت سین که در زمان تحویل سال باید پهن باشد. هفت میم نیز دارند که عبارتند از: مدنی (لیمو شیرین)، مرغ، ماهی، میگو، مسقطی، ماست و مویز. به علاوه کنگر ماست، عسل، خرما، کره، پنیر، کاهو، تخم مرغ رنگی و ….

 

3. خوردن کلم پلو

از جمله غذاهای رایج درایام نوروز خوردن کلم پلو است که شیرازی ها به آن به شدت در ایام نوروز پایبند هستند.

 

4. عروسک‌های جی جی بی جی

عروسک‌های جی جی بی جی، عروسک‌هایی هستند که برای آیین شادی در گذشته ساخته می‌شدند و ویژه نمایش‌های عروسکی بودند. تفاوت این عروسک‌ها با انواع خیمه شب‌بازی‌شان، در طراحی عروسک‌هاست.این عروسک‌ها برای انتقال فرهنگ نوروز قصه «بابا نوروز» و «ننه سرما» و فرزندشان «نوروز» استفاده می‌شدند و در کنار داستان جوانمردی، شفقت، مهربانی، نوع دوستی را به مخاطبان کودک و نوجوان آموزش می‌دادند. امروزه این مراسم کمتر اجرا می‌شود، اما عروسک‌های آنها در ایام نوروز در دست بچه‌ها به وفور دیده می‌شود.

عروسک‌های جی جی بی جی، از جمله عروسک‌هایی هستند که در ایام نوروز به وفور در دست بچه‌ها دیده می‌شود.

5. مراسم نوروز در ماه محرم

اگر نوروز در ایام محرم و صفر باشد، شیرازی‌ها در اعیاد قربان و غدیر در واقع پیش از شروع ماه محرم، به عید مبارکی می‌روند و گندم سبز می‌کنند. در ایام نوروز که مصادف با محرم شده تنها سفره نوروز را به صورت مختصر پهن می‌کنند که شامل قرآن، سبزی، آینه و میوه است. دید و بازدید و عید مبارکی در این ایام ندارند.

 

سخن آخر

آیین های مردم شیراز میراث‌دار فرهنگ و آداب و رسوم غنی این شهر و دیار است و نشان از درآمیخته بودن مردم و آداب با طبیعت دارد. این شهر دوست داشتنی دارای آیین های بسیار متنوعی است که ما تنها در این مقاله به بخشی از آنها اشاره کردیم. سفر به شیراز می‌تواند شما را تا حدودی با آیی‌ ها و فرهنگ مرذم این شهر بیشتر آشنا کند.