فزار و نشیب آرامگاه سعدی در گذر زمان

تور شیراز

تاریخچه سعدی

آشنایی با تاریخچه آرامگاه سعدی و تغییراتی که در گذر زمان در آن اتفاق افتاده یکی از علاقه‌مندی‌های تمام گردشگران و ایرانگردانی است که می‌خواهند با هویت ملی خود بهتر آشنا شوند. آرندتور در این مقاله سعی براین دارد که به صورت مختصر شما را با وقایع و اتفاقات مختلفی که در سعدیه رخ داده آشنا کند. پس با ما همراه باشید:

قبل از آنکه در مورد تاریخچه این بنا صحبت کنیم، باید در ابتدا بدانیم این آرامگاه در کجا قرار دارد؟ در پاسخ باید گفت: سعدیه در بلوار بوستان و نزدیک باغ دلگشای شیراز قرار دارد و همان‌طور که می‌دانید، سعدی شیرازی شاعر برجسته پارسی‌گوی ایران در سن 88 سالگی در خانقاه که محل زندگی‌اش نیز بوده فوت می‌کند و در همانجا هم دفن می‌شود.

در کنار مقبره سعدی، قبرهای بسیاری از شاگردان و یا افرادی که وصیت کرده‌اند، به چشم می‌خورد که مشهورترین آن‌ها، قبر شاعر نابینای شهر نارنج‌ها، شوریده شیرازی است که در رواق کناری آرامگاه سعدی قرار دارد. سعدیه در سال 1353 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

سعدیه در سال 1353 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

در گذر زمان چه بر سر آرامگاه سعدی آمده‌است؟! 

در این قسمت آرندتور قصد دارد به صورت روایت گونه با شما از ساختن‌ها و ویرانی‌های عمارت سعدیه سخن بگوید:

اولین بار در قرن هفتم «شمس‌الدین محمد صاحب دیوانی» وزیر مشهور «آبا قاخان» فرزند هلاکوخان و دومین پادشاه ایلخانی مقبره‌ای بر روی آرامگاه سعدی ساخت. بنا بر آنچه ابن بطوطه روایت می‌کند، 57 سال پس از مرگ سعدی، مردمی که به زیارت آرامگاه او می‌آمدند، لباس‌های خود را در حوضچه‌هایی مرمرین که در آن منطقه وجود داشته، می‌شستند. مردم اعتقاد داشتند که آب این منطقه شفابخش بوده و شستن لباس‌ها در حوضچه‌های مرمرین آن همه بیماری‌ها و بلایا را از آن‌ها دور می‌کند. البته این باور از قبل سعدی و شاید هم قبل از دین اسلام وجود داشته و ربطی به مقبره سعدی و دوران سعدی و... ندارد.

سعدیه در سال 998 هجری قمری در دوران صفویه به حکم «یعقوب ذوالقدر» حاکم فارس کاملا ویران شد و اثری از آن باقی نماند.

پس از حدود 200 سال در سال 1187 هجری قمری، کریم خان زند، عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر بالای مزار سعدی بنا کرد. این عمارت ملوکانه از دو طبقه تشکیل شده‌ بود که در قسمت شرق آن آرامگاه سعدی قرار داشت. در سمت غرب بنا راهرویی وجود داشت که دو اتاق در انتهایش بود که در یکی از آن‌ها چندین سال بعد، شوریده شیرازی دفن شد. طبقه دوم عمارت هم شبیه طبقه اول بنا بود با این تفاوت که در قسمتی که آرامگاه سعدی قرار داشت، به احترام او طبقه‌ای ساخته نشد و سقف آن به اندازه دو طبقه ارتفاع گرفت.

در حدود دو قرن پس از تخریب سعدیه کریم خان زند دستور داد تا آرامگاهی در شان سعدی برایش بسازند.

در اوایل دوره قاجاریه یکی از علمای شیراز به دلیل سنی بودن سعدی دستور داد تا سنگ قبر آن را از بین ببرند که این کار انجام شد. پس از مدتی «علی اکبر خان قوام شیرازی» یک سنگ قبر برای سعدی تهیه کرد که همین سنگ قبر فعلی اوست. بر روی سنگ قبر به سفارش قوام شیرازی، اشعاری از سعدی که در مدح حضرت رسول سروده بود، حک کردند. این سنگ قبر هنوز هم بر روی آرامگاه سعدی موجود است

پس از این اتفاق آرامگاه سعدی، دو بار دیگر مورد مرمت در دوره قاجار قرار گرفت. اولین بار توسط «فتحعلی خان صاحب‌دیوان» مرمت شد و چند سال بعد «حبیب‌الله‌خان قوام الملک» دوباره این بنا را مرمت کرد و تولیتش را به «کربلایی سید زین العابدین چینی» سپرد که در سال 1321 هجری شمسی ایشان فوت کرد.

تصویری از آرامگاه سعدی در اوایل دوره قاجار

بنایی که در زمان کریم خان احداث شد تا سال 1327 هجری شمسی همچنان باقی ماند. در سال 1329 «محسن فروغی» بنای حاضر را با الهام از معماری کاخ چهلستون و تلفیقی از معماری گذشته و مدرن بنا نهاد.  ساخت بنای جدید به سفارش علی اصغر حکمت و انجمن آثار ملی ایران انجام شد. افتتاحیه بنای حاضر در سال 1331 انجام شد.

قطعه‌ای از بنای قدیم که توسط کریم خان زند ساخته شده ضمن خاکبرداری و تعمیر آسفالت ساختمان از دل خاک به دست آمد که قسمتی از شعر سعدی به خط ثلث بر روی آن نوشته شده‌است:

الهی به عزت که خوارم مکن         به ذل گنه شرمسارم مکن

معماری ساختمان جدید سعدیه

آرامگاه سعدی با زیربنایی حدود 257 مترمربع ساخته شد. ساختمان اصلی بنای سعدیه دو ایوان عمود برهم است که در قسمت مرکزی آن قبر شیخ قرار دارد. طراحی ساختمان به سبک ایرانی است و هشت ستون قهوه‌ای رنگ در جلوی مقبره قرار دارد. پس از عبور از ستون‌های یاد شده به اصل بنا می‌رسید که با سنگ سفید و کاشی‌کاری تزیین شده‌است. این بنا از بیرون به شکل مکعب بوده اما از داخل به صورت یک هشت ضلعی با دیوارهای مرمری و گنبدی لاجوردی شکل است.

عمارت سعدیه به خاطر سنگ‌های لاجوردی و مرمرینش شهرت دارد.

سنگ قبر سعدی در وسط این بنای هشت ضلعی است، جنس آن از سنگ بوده و به رنگ سماق سرخ کم‌رنگ است و بر روی  سنگ‌های پایه‌ای مشکی رنگ قرار گرفته‌است بر روی سنگ قبر اشعاری از شیخ اجل نوشته شده‌است. این سنگ قبر همان طور که گفته شد، توسط علی اکبر خان قوام شیرازی بر روی قبر سعدی نصب شد. نمای داخلی آرامگاه همان طور که شاره شد از مرمر ساخته شده‌است. ستون‌ها و جلوی ایوان آرامگاه سعدی از سنگ گرانیت قرمز بوده و برای نمای خارجی آن از سنگ تراورتن استفاده شده‌است.

در هفت ضلع قسمت داخلی آرامگاه هفت کتیبه برگزیده از گلستان، بوستان، قصاید و... به خط «ابراهیم نوذری» نوشته شده‌است. کتیبه هشتم این آرامگاه توسط علی اصغر حکمت نوشته شده و در مورد نحوه ساخت این بنا است.

در قسمت چپ ساختمان رواقی با هفت طاق وجود دارد که با کف‌سازی سیاه رنگ به آرامگاه شوریده شیرازی می‌رسد. آرامگاه شوریده شیرازی یک اتاق با یک کتیبه است که در آن شاعر را معرفی می‌کند.

سنگ قبری که بر روی مزار سعدی نصب شده‌، توسط علی اکبر خان قوام شیرازی تهیه شد و هنوزم بر مزار شاعر شیرین سخن باقی است.

محوطه اطراف سعدیه

محوطه اطراف سعدیه نیز بی‌نظیر و زیباست در این محوطه علاوه بر وجود گل‌ها و درختان فراوان، کتابخانه و نمایشگاه فرهنگی، حوضچه‌های متعدد نیز وجود دارد که صفای این آرامگاه را دوچندان می‌کنند. حوض سکه، حوض ماهی قنات از جمله فضاهای دلپذیر این محوطه است.

•      حوض سکه

در جلوی رواق یا پیشگاه حوضی کوچک وجود دارد که مردم برای برآورده شدن آرزوهایشان درون آن سکه می‌اندازند. برای انجام این کار ابتدا آرزو کرده و سپس سکه را درون حوض می‌اندازند. اگر سکه، روی سکه دیگری بیافتد، آرزوی‌شان برآورده نمی‌شود. در این حوض انبوهی سکه درون حوضچه‌ آبی رنگ ریخته شده که منظره‌ای دلنشین برای بازدیدکنندگان ایجاد کرده‌است.

•  حوض ماهی

در سمت چپ آرامگاه سعدی حوضی به نام حوض ماهی وجود دارد که از داخل به صورت هشت ضلعی است. آب این حوض از قناتی که در عمق ده متری صحن آرامگاه است، تأمین می‌شود. این آب دارای گوگرد و جیوه است. بر بالای حوض ماهی یک نورگیر هشت ضلعی و دو نورگیر چهارضلعی در طرفین قرار دارد. درون حوض نیز با کاشی‌کاری‌های آبی‌رنگ به سبک سلجوقی تزیین شده‌است که نمای بسیار زیبای به آن داده‌است.

کاشی‌های به کار گرفته شده در داخل حوض ماهی سعدیه به سبک سلجوقی است.

سخن آخر

همانطور که بارها در این مقاله عنوان شده، سعدیه یا آرامگاه سعدی یکی از جاذبه‌های دیدنی شهر شیراز است که تمامی علاقه‌مندان به ایران گردی برای بازدید از این جاذبه بی‌نظیر سری به آن خواهند زد. تور شیراز آرندتور یک راه آسان و بی دردسر برای بازدید از این بنای فرهنگی است. کافی است با ما همراه شوید و با وجود یک لیدر خبره و آگاه اطلاعات ناب و دست اولی از این بنای فوق العاده کسب کنید و در عین حال به زیارت شیخ اجل ایران سعدی، شاعر پارسی گوی هم رسیده‌اید. پس با ما همراه باشید.