کرمان کلوتهای شهداد ماهان

کرمان

قبل از مهاجرت آریایی ها به ایران تمدن های متعددی توسط مردمان بومی  به وجود آمده بود که به عنوان مثال می توان به تمدن بزرگ (ارت) در کناره های حاصلخیز هلیل رود فسمتی از جنوب کرمان اشاره کرد. این تمدن اکنون با نام شهر(دقیانوس یا جیرفت) تمام فرضیه ها و نظریات کارشناسان صاحب نظران تاریخ و باستان شناسان را درباره ی خاستگاه اولین تمدن های جهان دگرگون کرده و بعید نیست ایالت باستانی (کارمانیا) یا همان کرمان امروزی به عنوان اولین جایگاه پیدایش تمدن در جهان  باستان شناخته شود. از لحاظ تاریخی سابقه سکونت و استقرار انسان  در منطقه کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. این منطقه یکی از قدیمی ترین نواحی ایران به شمار می رود. نام کرمان در دوره های قبل از اسلام بوتیا و کارامانیا بوده است. البته برخی بر این عقیده اند که کرمان  دگرگون شده کلمه کریمان است و عده ای نیز آن را مشتق از کارمانیا قدیم به معنی جایگاه دلاوری و نبرد ذکر می کنند در حالی که مورخان عرب و یهود کرمان را فرزند هیتال یا هپتال از نبیره های نوح می دانند. هرودوت از شش طایفه شهری و روستا نشین و چهار طایفه چادر نشین نام می برد که این شش طایفه شهری شامل: مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان و گرمانیان هستند. مرکز کرمان را در قدیم گواشیر و بردشیر می خوانند. گواشیر در اصل کوره اردشیر یعنی شهر اردشیر بوده که به تدریج گواشیر شده است و نام آن در کتیبه بیستون به صورت یوتیه ذکر شده است. آنچه مسلم است نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسی ها گرفته شده است که در پی مهاجرت به قسمت جنوب ایران آمدند. شاخه های اصلی پارسی ها عبارت بودند: پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی، دروسی، دایی، مردی، دروپیکی و ساگارتی. کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شهر ساتراپی فارس به شمار می رفت و شهر های چون شیرگاه یا همان سیرجان امروزی، تپه یحیی یا بر دسیر و بافت امروزی به اردشیر باستان گواشیر یا کرمان امروزی، پهره باستان یا فهرج امروزی، ارگ بم، نرماشیر، راین و جیرفت از شهر های قدیمی این سرزمین هستند. در پایان حکومت هخامنشیان ایالت کرمان همانند دیگر ایالت ها مورد تاخت و تاز سپاهیان اسکندر مقدونی قرار گرفت که در پی این تهاجم و توقف دو ماهه ی لشگر اسکندر مقدونی خسارت های سنگینی بر کرمان و مردمانش وارد آمد. در دوره ساسانیان فرمانروای کرمان عنوان شاه را به خود اختشاش داد: به عنوان نمونه بهرام چهارم در سال 388 میلادی به علت این که در زمان  پدرش والی کرمان بود به کرمانشاه یا شاه کرمان معروف بود. در دوره اسلامی از سال 21 تا 253 ه.ق یعنی تصرف این منطقه توسط یعقوب لیث موسس سلسله صفاریان همواره مورد هجوم اعراب قرار می گرفت. این سرزمین با روی کار آمدن دولت هایی چون سامانیان، دیلمیان، آل بویه و سلجوقیان جزو مناطق زیر سلطه آنان به شمار می رفت. در سال 619 ه.ق هم زمان با حمله چنگیز خان مغول به خراسان، (براق حاجب) از حاکمان خوارزم  شاهیان بر کرمان تسلط یافت و به طور رسمی سلسله قراختاییان  را تاسیس کرد. بعد از به روی کار آمدن دلت تیمور گورکانی و انقراض حکومت قراختاییان این منطقه به تصرف وی درآمد ولی بعد ها سلسله های قراقویونلو و آق قویونلو به ترتیب کرمان را جزو متصرفات خود درآوردند. در سال 1132 ه.ق محمود افغان پس از دو بار لشکرکشی به این سرزمین به منظور تصرف اصفهان توانست ابتدا کرمان و سپس اصفهان را زیر سلطه خود درآورد. پس ز شکست اشرف افغان توسط نادر شاه افشار و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت کرمان نیز به تصرف نادر شاه موسس سلسله ی افشاریه درآمد. در پی کشته شدن نادرشاه در سال 1163 تا 1193 ه.ق کریم خان زندتوانست بعد از سرکوب مخالفان خود خدا مراد زند را با سپاهی به کرمان بفرستد و این سردار هم توانست بدون هیچ گونه مانعی کرمان را تصرف کند. در سال 1209 ه.ق ماجرای پناهنده شدن لطفعلی خان زند به کرمان حمله آقا محمد خان وفاجعه قتل و نیز کور کردن عده ی زیادی از مردم کرمان، فرار لطفعلی خان به بم و کور کردن او از اتفاقات سیاه این عصر محسوب می شود. هرچند که پس از او حاکمانی چون محمد اسماعیل خان نوری پسزش و نیز ابراهیم خان ظهرالدوله کوشیدند تا با اقدامات عمرانی خود این خاطرات دردناک را به فراموشی سپارند  و مورد قبول مردم این منطقه قرار گیرند. ولی این خاطرات همچنان جزو وقایع دردناک تاریخ باقی ماند.

موقعیت جغرافیایی

استان کرمان یکی از مرتفع ترین استان های کشور در ناحیه کویری  و کم آب ایران است. شهرستان بافت در میان شهرستان های تابع این استان با ارتفاع 2،250 متر از سطح دریا سومین شهر مرتفع ایران به شمار می آید و همین باعث شده بام ایران و سیبری جنوب خوانده شود. بلندی های این استان دنباله رشته کوه های مرکزی ایران هستند که از چین خوردگی های آتشفشانی آذربایجان آغاز شده و تا بلوچستان ادامه می یابند. البته این بلندی ها در فلات مرکزی کوه- بشاگرد چندین بار به وسیله حوزه های پست داخلی و کویری قطع می شوند. زمین شناسان زمان تشکیل این چین خوردگی ها را همزمان با پیدایش فلات داخلی  و عقب نشینی دریای تتیس می دانند بر اساس این نظریه به دنبال حرکات کوه زایی و باز شدن دهانه ی آتشفشانی کف دریای تتیس بالا آمد و آب دریا های اطراف بر اثر تبخیر شدید و تراکم رسوبات آنخشک شد و قشر ضخیمی از رسوبات نمک دریا روی؟آن ها باقی ماند و کویرهایی چون کویر لوت را تشکیل داد. در نواحی پست ذرات حاصله از متلاشی شدن و فرسایش کوهستان ها روی هم انباشته شد که با وزش باد به حرکت درمی آیند و تپه های متحرک شنی را به وجود می آورند.

ماهان

 ماهان در 42 کیلومتری جنوب شرقی کرمان در مسیر راه کرمان به بم واقع شده است. این شهر که در دامنه ارتفاعات جوپار قرار دارد از چشمه سارها و جویبارهای نسبتا فراوان بهره مند است. ماهان از نقاط ییلاقی و خوش آب و هوای کرمان محسوب می شود. هوای خنک، باغ های زیبا و دلگشای این منطقه از  استان کرمان زبانزد خاص و عام است.

 این شهر از دیرباز مورد علاقه درویشان و سالکان راه عارف و صوفی پر آوازه  شاه نعمت الله ولی" بوده و از این بابت شهرت جهانی دارد.باغ شازده که در شش کیلومتری ماهان قرار دارد به دستور "عبدالحمید میرزا فرمانفرما" حاکم کرمان در اواخر دوره قاجار  و در طی یازده سال بنا گردیده است. باغ شازده هر چند از باغ سازی و معماری اروپایی (فرانسوی) متاثر است؛ حال و هوای محلی هم در آن موج می زند. باغ شازده دارای قسمت های مختلف از جمله عمارت سردر، عمارت شاه نشین و حمام می باشد. عمارت سردر باغ شازده، بنایی است دو طبقه که تقریبا به صورت منفرد ساخته شده و طبقه همکف آن از طبقه اول حجیم تر و پرتر است. به علت آنکه ساختمان نیمه تمام باقی مانده، جز بخش های مختصری از نمای طبقه همکف، فاقد نماسازی و تزئینات است.

کلوت ها

کلوت نام عوارضی طبیعی و جغرافیایی در بیابان لوت ایران است که در اثر سازو کار شگفت انگیز آب و باد و فرسایش زمین، پدید آمده اند. کلوت ها که پدیده ای منحصر به فرد و یکی از باشکوه ترین مناطق دیدنی و طبیعی جهان به شمار می روند، در پهنه ای به وسعت 80 در 145 کیلو متر از غرب بیابان لوت، چون مجسمه هایی با اشکال متفاوت و دیوار هایی کوتاه و بلند، با دالان هایی در بین، شهری خیال انگیز ساخته اند؛ کلوت ها بزرگترین عارضه طبیعی کلوخی دنیا و زیبا ترین پدیده کویر به شمار می روند. کلوتها سرتاسر قسمت غربی کویر لوت، مرکزی را پوشانده و از دور به شهری بزرگ می ماند که ماه ها و سالها، ده ها بنا و کارگر نسبت به ساخت آن اقدام کرده اند. کلوت های کویر شهداد که درفاصله 40کیلومتری شرق و شمال شرق شهداد قرار گرفته اند، بزرگترین عارضه کلوخی طبیعی در دنیا هستند.کلوت ها در اثر فرسایش آبی و بادی در طی هزاران سال شکل گرفته اند و از دور به شهری بزرگ می ماند.

کلوت ها آنقدر زیبا و شگفت انگیزند که تصور می کنی پای درسیاره ای دیگر گذاشته ای، سیاره ای بدون سکنه، رقص و موج شن ها در کوچه و دالان های کلوت ها از یک طرف و سراب های زیبا دراین شهر افسانه ای تخیل انسان را به اوج می رساند. سراب آنقدر در کلوت ها زیباست گویی که صدها کشتی و قایق برآب شناور هستند.در دل کویر و در کنار کمپ کویری شهداد، رود شور که تنها رود همیشگی دشت لوت است، قرار دارد.درازای رود شور یا کال شور به ۲۰۰ کیلومتر می رسد و حتی در گرمترین ماه های سال بخش زیادی از آن آب دارد.

آرامگاه شاه نعمت الله ولی 

نام وی نورالدین بوده در حلب زاده شده  و دوران کودکی و نوجوانی را در کرمان گذرانده است. شاه نعمت الله علاوه بر مقام والایش در عرفان در شعر و ادب هم پایگاهی برجسته داشته و دیوانی از قصیده و غزل و مثنوی و رباعی دارد. قدیمی ترین قسمت آستانه گنبدی است که بر مزار شاه قرار دارد. این گنبد در سال 840 هجری قمری به هزینه و دستور احمد شاه بهمنی دکنی که از ارادتمندان شاه نعمت الله بود. ساخته  شده است. آستانه شاهکاری است از هنر معماری شش قرن اخیر با تلفیقی از فضای معماری مقبول و باغسازی بسیار فرح انگیز و صفایی عارفانه بارگاه شاه نعمت الله از ورودی شمالی شامل صحن اتابکی صحن وکیل الملکی، رواق شاه عباسی، چله خانه،صحن میر داماد (حسینیه) و سردر محمد شاهی می باشد. گنبد زیرین مزار شاه نعمت دارای کار بندی بسیار زیباست و گنبد روئین با کاشیکاری فیروزه ای مزین شده و بر گریو گنبد عبارت یا مقلب القلوب والابصار و سبحان الله و الحمدالله و لا اله الا الله و الله اکبر با خط بنایی از کلشی به چشم می خورد. سه طرف مرقد رارواق وکیل الملکی احاطه نموده و در طرف جنوب گنبد رواق شاه عباسی  قرلر دارد. درهای زیبای مفبره ساخته علیشاه نجار می باشد. بر بدنه سردر ورودی شمالی به حرم داخل رواق شاه عباسی سنگ زیبایی مزین به نام دوازده امام (ع) نصب است که شخصی به نام قطب الدین نذر شاه نموده است. در زاویه جنوب شرقی حرم دری خاتم کاری است که به چله خانه باز می شده  و اکنون چله خانه جزو رواق شده است. چله خانه احتمالا قبل از عصر صفویه ساخته شده که در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده اند. تزئینات داخل آن بنا به تنوع رنگها مربوط به دوران بعد از تیموریان است. چله خانه نیز مانند گنبد از قدیمی ترین آثار ساختمانی مجموعه است. در شرقی، رواق شرقی، به صحن دلگشایی باز می شود که سی و دو متر عرض و چهل و چهار متر ارتفاع دارد. بانی این صحن محمد اسماعیل خان وکیل الملک می باشد. از ملحقات آستانه می توان به کاروانسرایی اشاره کرد. از دوره قاجاریه که کنار ضلع غربی آستانه قرار گرفته است. این کاروانسرا که ورودی آن در جهت شمال واقع شده از شاه نشین و صحن و حجره هایی در اطراف تشکیل می شده است.

باغ شاهزاده ماهان

یکی از عالی ترین و زیبا ترین باغ های سنتی ایران است این باغ از یادگارهای عبدالمجید میرزا فر نفرما حاکم کرمان در اواخر دوره قاجار می باشد این باغ دارای سردر ورودی، حمام، شبکه آبرسانی و حوض می باشد.

گنبد جبلیه

در قسمت شرق شهر کرمان به سمت مسجد صاحب الزمان، گنبد سنگی ای به نام گنبد کبرا واقع شده است. نقشه این گنبد هشت وجهی می باشد و در هر طرف آن طاقهای قوسی شکلی قرار دارند. هنوز اطلاعات دقیقی در مورد زمان ساخت و استعمال این اثر تاریخی در دست نیست. با این وجود شیوه معماری این بنای تاریخی نشان می دهد که ساخت این گنبد به اواخر دوره ساسانیان 651-266 پس از میلاد مربوط  می شود که بعد ها در زمان صدر اسلام تعمیر و مرمت گردیده است.