یزد چک چک میبد اردکان پاییز 96

استان یزد

استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است. در بعضی از منابع تاریخی  بنای اولیه برخی از شهر های این استان چون میبد را به سلیمان پیغمبر یزد را به ضحاک و اسکندر مقدونی و ابر کوه را به ابراهیم پیغمبر نسبت داده اند که این خود بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینیه تاریخی و فرهنگی سرزمین و مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز به سهم خود گویای این پیشینه تاریخی است. آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست  آمده از دره های شیرکوه، نگاره های روی تخت سنگ کوه ارنان، تکه سفال های منقوش نارین قلعه میبد- متعلق به دوره عیلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهرسازی باستانی نشان می دهد شهرنشینی در یزد در چهار نقطه باستانی مهریز، فهرج، یزد، رستاق، میبد و اردکان متمرکز بود. پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاهراه های باستانی ری-کرمان و پارس-خراسان قرار داشت جزو سرزمین های دور دست مادها شمرده اند. به عقیده مورخان بنای یزد توسط یزدگرد اول ساسانی بوده  و وجه تسمیه یزد را با نام یزدگرد اول و واژه (یزش) را با معنای  ستایش و نیایش مترادف دانسته اند. یزد به معنی آفریننده خوبی ها و پاکی ها است. نام گذاری این شهر با واژه ستایش و نیایش در زبان پارسی میانه و با واژه یزدان یا یزتان به معنی پاک، مقدس، فرخنده و همچنین به معنی ذات خدا در ارتباط است. در دوران حکومت ساسانیان به ویژه در زمان قباد. انوشیروان و یزدگرد اول،این منطقه از جایگاه اجتماعی و اقتصادی  ویژه ای برخوردار بوده و به عمران و آبادی آن توجه بسیار شده است. در دوره اسلامی سرزمین یزد به دست مسلمانان افتاد و قبایل عرب به سوی ایران سرازیر شدند. گروهی نیز از قبیله های بنی تمیم و بنی عامر در کوی عرب های یزد، استقرار یافتند و به شهر یزد (لقب دارالعباره) دادند. در سده 4 و 5 ه.ق دیلمیان توانستند، بخش هایی از غرب و جنوب ایران و عراق را به دست گیرند. با آغاز حکومت دیلمیان، تعدادی از علویان به یزد مهاجرت کردند و در کوی حسنیان ساکن شدند. با روی کار آمدن حکومت سلجوقی در سال 443 ه.ق طغرل سلجوقی شخصی به نام شمس  الملوک ظهیر الدین ابو منصور فرامرز را به حکومت مستقل یزد و ابر کوه منصوب کرد. زمان حکومت ابو منصور فرامرز همزمان با حکومت طغرل، آلب ارسلان و ملک شاه سلجوقی بود و این سلاطین احترام ویژه ای برای وی قابل بودند. پس از مرگ ابو منصور فرامرز به ترتیب فرزندش موید الدوله ابو منصور علی بن فرامرز علاء الدوله کالیجار و امیر فرامرز، بر یزد حکومت کردند. اما از آنجا که امیر فرامرز پسری نداشت حکومت یزد به دو دختر وی واگذار شد و رکن الدین سام بن وردان روز، به اتابکی آنان گماشته شد. بدین ترتیب حکومت یزد از آل کاکویه به اتابکان یزد انتقال یافت. رکن الدین سام پس از زمان کمی یعنی در سال 584 ه.ق از کار اتابکی دختران امیر فرامرز کنار رفت و برادرش عزالدین به اتابکی رسید. اتابکان یزد با ایجاد پیوند های زناشویی روابط دوستانه ای با سلجوقیان برقرار کردند و مورد احترام و مشورت آنان بودند. اتابکان در آبادی و عمران یزد تلاش زیادی کردند و بناهای زیادی از خود به یادگار گذاشتند. سرانجام در سال 718 ه.ق حکومت آخرین اتابک خاندان اتابکان یزد یعنی حاجی شاه بن یوسف به دست امیر مبارزالدین محمدبن مظفر به پایان رسید. امیر مظفر بزرگ خاندان مظفر از نوادگان غیاث الدین خراسانی بود. که به دربار ایلخانان مغول وارد شد و به حکومت میبد رسید. پس از شکست حاجی شاه بن یوسف از طرف ابوسعید بهادر خان به حکومت یزد رسید ولی مبارزالدین محمد پس از مرگ ابو سعید بهادرخان دم از استقلال زد و بر کرمان شیراز و قلمرو حکومت ملوک شبان کاره در جنوب ایران پیروز شد و بدین ترتیب در سال 723 ه.ق حکومت آل مظفر را تشکیل داد. با حمله تیمور لنگ به ایران در سال 795 ه.ق حکومت خاندان آل مظفر خاتمه یافت. تیمور لنگ پس از استقرار بر ایران حکومت یزد را به یکی از نزدیکان خود سپرد اما با بازگشت تیمور به ماوراء النهر گروهی به رهبری شخصی به نام آبدار با تکیه بر محبوبیت خاندان آل مظفر در بین مردم، یزد را از دست حاکم تیموری بیرون آوردند. و به دنبال این جریان سلطان محمد پسر ابو سعید طبسی یزد را ه دست آورده و استقلال آن را اعلام کرد. در پی این اقدام سلطان محمد نوه تیمور لنگ پیر محمد که در آن زمان حاکم فارس بود و به کمک حاکم سیستان همراه با سپاهی رهسپار یزد شده و یزد را به محاصره خود درآورده و پس از مدت کوتاهی محاصره شهر شکسته شد. تیمور لنگ برای حفظ جایگاه هنری و اهمیت یزد دستور داد نسبت به مردم این سامان نرمی نشان داده مالیات دو ساله را نگیرند و دستور ساخت برج و باروری شهر و نیز دارالحکومه معروف را داد. ایالت یزد پس از مرگ تیمور مدتی محل درگیری نوادگان تیمور پیر محمد و اسکندر بود.شاهرخ پسر تیمور با پیروز شدن بر دیگران حکومت یزد را به امیر جلال الدین پسر چخماق سامی سپرد. وی نه تنها با مردم یزد به خوبی رفتار می کرد بلکه برای عمران و آبادی این سرزمین نیز کوشیدند و بناهای بسیاری از خود بر جای نهاد که برخی از آنها هنوز بر جای مانده از آثار تاریخی و دیدنی استان یزد به شمار می روند. با روی کار آمدن ترکمانان قرافویونلو و آق قویونلو، یزد از دست تیموریان بیرون آمد و امیران ترکمن یکی پس از دیگری بر ایالت یزد حکومت کردند. با تسلط شاه اسماعیل صفوی بر تمام ایران در 913 ه.ق حکومت طوایف گوناگون خاتمه یافت. در زمان حکومت شاه تهماسب صفوی یکی از صفویان سرشناس به نام نعمت الله باقی پسر میرزا عبدالباقی پس از ازدواج با دختر شاه اسماعیل بهذ حکومت یزد رسید. در پی حمله افغان ها به ایران مردم یزد به رهبری میرزا عنایت سلطان توانستند در مقابل این سپاه مقاونت کنند به طوری که محمود افغان در گشودن یزد ناکام ماند و راهی اصفهان شد. اما سرانجام اشرف افغان، جانشین محمود پس از چهار سال نبرد توانست یزد را بگشاید. اما نادرشاه افشار پس از تاسیس حکومت افشاریه موفق به بیرون راندن افغان ها از ایران شد و پس از این اقدام محمد تقی خان خواهرزاده عنایت سلطان را به حکومت یزد منصوب کرد. وی و فرزندانش تا آخر دوره قاجار در نقش حاکم یا مستوفی یزد خدمت های ارزنده ای به این سرزمین کرده و آثار تاریخی و بناهای دیدنی بسیاری در یزد به یادگار گذاشتند این منطقه در دوره قاجار و پس از آن در آرامش و آبادانی به سر برده و هم اکنون نیز یکی از مهم ترین و ارزشمندترین مناطق ایران است.

موقعیت جغرافیایی یزد

استان یزد در دامنه (سلسله کوه های مرکزی ایران) واقع شده و از پستی، بلندی، چاله ها و کفه های کویری متعددی تشکیل شده است. ناهمواری های استان مشتمل بر تپه های پای کوهی، دشت ها، بیابان ها، نواحی کویری و تپه های ماسه ای است. در استان دو رشته کوه متفاوت از هم وجود دارد. (رشته شیر کوه) که مانند دیواری قسمت های مرکزی استان را از بخش غربی آن یعنی(چاله ابر قو) جدا می کند. همواره از برف و یخ پوشیده شده و در تامین آب شهر های یزد، تفت و مهریز نقش مهم و اساسی دارد و در ادامه حیات شهر های بزرگ یزد، تفت و مهریز نقش مهم و اساسی دارند. استان یزد یکی از خشک ترین مناطق حوزه داخلی کشور به شمار می آید که حدود 5/12 میلیون هکتار از منابع طبیعی را در حاشیه کویر مرکزی ایران در برگرفته است.

آتشکده زرتشتیان

در آبان ماه سال 1313 هجری شمسی با سرما یه اهدای انجمن پارسیان هند در زمینی اهدایی با نظارت (ارباب جمشید امانت) ساخته شد. ساختمان اصلی آتشکده دو متر بالاتر از سطح زمین و در وسط حیاط بزرگ مملو از درختان سرو و کاج ساخته شده است. در مخور ورودی بنا در ضلع جنوبی، حوض گرد بزرگی قرار دارد که نگاره فروهر و سرستون های سنگی عمارت در آن منعکس می شود. اتاق نگهداری آتش مقدس در وسط ساختمان (دور از تابش خورشید) قرار دارد و اطراف آن اتاق هایی برای نماز و نیایش طراحی شده است. معماری آن آتشکده تا حدودی از معماری آتشکده های پارسیان هند تاثیر گرفته است.

یخچال خشتی میبد

این محل در نزدیکی نارین قلعه میبد با گنبدی زرد رنگ و مخروطی شکل قرار گرفته است. بنای آن از خشت و گل و ستون هایی اسکلت مانند از آجر و خشت پخته ساخته شده است. مورد استفاده آن در قدیم چنین بوده که در زمستان ها قسمت مخروطی شکل و کوچک داخل آن را پر از آب می کرده اند. بر اثر سرما آب داخل گودی مخروطی شکل یخ می زده و جهت دوام بیشتر روی آن با مقداری از کاه پوشانده می شده است. دریچه ها و پنجره ها در قسمت بدنه گنبد تهویه هوای داخل گنبد را انجامئ می داده و از ذوب یخها در طول تابستان جهت استفاده جلوگیری می کرده است.

خانه لاریها یزد

این خانه در سال 1286 ه.ق ساخته شده و مالک آن حاج محمد ابراهیم لاری بوده است. از این مکان سابقا به عنوان خانقاه نعمت اللهی استفاده می شده است. مساحت آن حدود 1700 متر و زیر بنائی معادل 1200 متر مربع را داراست. درها، پنجره ها، ارسی ها و اتاق های آئینه کاری و نقاشی شده آن یکی از نمونه های زیبا و عالی خانه های اعیانی قرن سیزدهم است.

چک چک یا زیارتگاه  پیرسبز: یکی از مهم ترین زیارتگاه های زرتشتیان جهان است که در 43 کیلومتری شرق اردکان در استان یزد واقع شده است. زرتشتیان در استان یزد زیارتگاه های متعددی دارند و نزد ایشان ارزش آنها با هم برابری میکند اما به دلیل موقعیت جغرافیایی و شکل منطقه زیارتگاه چک چک از معروفیت بیشتری برخوردار بوده و هرساله میزبان هزاران نفر از مردم کشورمان و سایر نقاط جهان است.

مجموعه امیر چخماق یزد

امیر جلال الدین چخماق از سرداران و امرا شاهرخ تیموری و حاکم یزد با همکاری همسر خود فاطمه خاتون در جهت آبادانی یزد مجموعه ای شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و از همه مهم تر مسجد امیر چخماق را بنیان نهاد. سنگ نصب شده در کریاس مسجد به طرف میدان شبکه های ظریف از کاشی های معرق دور خارجی گنبد. محراب صفه اصلی با تاقنمای مقرنس کاری که این مسجد را از نظر مرتبه زیبایی بعد از مسجد جامع قرار داده است. این بنا مسجد جامع نو نیز نامیده شده است.

باغ دولت آباد یزد

توسط محمد تقی خان زند و شاهرخ مرزای افشار و رم خان زند در سال 1160 ه.ق ساخته شد. این باغ محل اقامت حاکم وقت(خان زد) بود. باغ شامل فضاهایی مانند عمارت هشتی و بادگیر، عمارت بهشت آیین، عمارت تالار آیینه، عمارت سردر اصلی، عمارت سردر جنوبی و.. است. در عمارت هشتی و بادگیر باغ، تلفیقی از جریان هوا و آب انجام می پذیرد. آن باغ به وسیله قنات (دولت آباد) آبرسانی می شد و سنگ های مرمر سیاه در عمارت پایین و حوضخانه آن، از معادن مرمر (مراغه) و (تبریز) بود. عمارت مانی واقع در ضلع شمال غربی (بهشت آیین) خوانده می شود. ارتفاع بادگیر این باغ از سطح زمین سی و سه متر است. فضای سبز این باغ شامل درختان کاج، سرو، گل سرخ محمدی، درختان میوه به خصوص انگور و انار است.